Стр. 54 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
119. Орал қаласы
В. Г. Короленко, Ғабдұлла Тоқай, Сәкен Сейфулин, Сәбит
Мұқанов, А. Н. Толстой, Д. А. Фурманов, В. В. Иванов, А. А. Бек,
А. П. Гайдар, М. А. Шолохов сияқты ақындар мен жазушылар
болды.
Осы күнге дейін мемлекет қарамағындағы бо-
лып келген, ХVIII ғ. аяғы мен ХІХ ғ. басында салынған
Орал қаласының тарихи орталығы – теміржол вокзалы
ғимаратынан Орал, Шаған өзендерінің жағалауына дейінгі
жерлердегі Достық даңғылындағы құрылыстар сақталған.
Сәулет ескерткіштерінің саны, құндылығы, бірегейлігі
және сақталу деңгейі бойынша Қазақстан қалалары ішінде
Оралға жетер ешқайсысы жоқ. түрлі әлеуметтік топтардың
тұрғын үйлері, бұрынғы казак үйлерінен қаланың үлкен үй-
жайларына дейін, қазыналық және қоғамдық ғимараттар
мен құлшылық үйлері қаланың тарихи сәулет ескерткіштері
қатарына жатады.
Михайло-Архангельск соборынан солтүстікке қарай
Орал казак әскерінің бұрынғы Шаруашылық басқармасы-
ның (1869 ж., Достық даңғылы, 166-үй) ғимараты орналас-
қан. Орыс классицизмі стилінде салынған төртбұрышты
екі қабат кірпіш ғимараттың қабырғалары сыланып,
әктелген, екінші қабатына әшекейлің бағаналар қойылған.
Бұл ғимаратта 1900 ж. жазушы В. Г. Короленко «Набеглый
царь» романына материал жинау үшін мұрағат құжаттарын
зерттеген. Бұл жерге ол отбасымен келіп, Орал шетіндегі
Деркүл өзенінің жағалауындағы петербургтік танысы,
суретші И. Ф. Каменскийдің саяжайына орналасады. Орал
әскери мұрағатындағы материалдар бойынша және өзінің
В течение всей первой половины XIX в. Уральск по-
с тепенно разрас та лс я к северу. Вмес те с р о с том г ор ода
пер емеща лс я ег о а дминис тр ати вный и торг овый центр.
Б ольшинс тво а дминис тративных у чр еждений тогда на хо -
дились на Михайловской улице (ныне проспект Достык), а
торг овые заведения пос тепенно перемеща лись в северн ую
час ть Ура льска. Так, г ородской базар, располаг авшийс я в
XVIII в. у с тарог о Михайло-Арханг е льског о собора, в на-
чале XIX в. был перенесен к реке Урал на Некрасовскую
площадь, а через тридцать-сорок ле т еще раз переместил-
с я вн у три данной площа ди ближе к Чаг ан у. Зажиточна я
войс кова я верх у шка у ра ль с ког о казачес тва тра диционно
проживала в центре Уральска на Михайловской и Атаман-
ской (ныне Н. Савичева) улицах, где в это время строились
дома казачьих офицеров и чиновников. Жилые квар та лы
рядовых казаков и прочих социальных г ру пп у ральцев до
середины XIX в. располагались преимущественно в южной
части города.
В 1869 г. на основании «Временного положения об
управлении степными областями», изданного в 1868 г., бы-
ла образована Ура льска я облас ть в сос таве Оренбу рг ско -
г о г енер а л-г у б ернатор с тва. В э то вр ем я г ор од Ур а ль с к
с та л а дминис тр ативным центр ом одноименной о б лас ти.
В 1897 г. здесь проживало уже свыше 36 400 человек, а в
1913 г. – 45 600 человек. В городе активно велась меновая
торговля с казахами, действовали ярмарки. Во второй по-
ловине XIX в. он стал крупным центром рыбной и хлебной
торговли в Западном Казахстане. В это время здесь интен-
54
Әкімшілік ғимарат (бұрынғы Орал казак әскерінің шаруашылық басқармасы). 1869 жыл.
ХХ ғасырдың басындағы фотосурет (сол жақта) және қазіргі көрінісі
Административное здание (бывшее Хозяйственное управление Уральского казачьего войска). 1869 год.
Фотография начала XX века (слева) и современный вид