Стр. 46 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
119. Орал қаласы
Халық аңыздары бойынша, бұл жердегі казак-
тар «ешбір мемлекеттің қол астында болмай, біраз уақыт
еркін өмір сүрді», бірақ 1613 ж. «кеңес жинап» олар патша
Михаил Федоровичке қол астына алуды сұрап, Мәскеуге
өздерінің «орыс» және «татар» өкілдерін жіберді. Мәскеу
үкіметіне өздеріне керек жағдайда алыс елдердің ержүрек
жауынгерлерін пайдалану үшін оларды қол астына алу
тиімді еді. Сондықтан патша Жайық казактарының
өтініштерін қанағаттандырды, І Петрге жүз жылдан кейін
станица атаманы Федор Рукавишников «Бұл Жайық өзені
жағасындағы жотадан бастап сағаға дейінгі пайдалы
жерлерді игеру мен өмір сүру үшін және ұлы патша ағзамға
қызмет ету үшін берілген» деп жазған. 1613 ж. дейін өмір
сүрген ірі қауымдастық пен Шағанның Жайыққа құятын
жеріндегі Жайық казактарының тұрғылықты елдімекенінің
тарихи дәлелі болып табылатын жалғыз заң актісі – Миха-
ил Федоровичтен бастап көптеген патшаларға қызмет ет-
кен жергілікті казактар туралы XVIII ғ. ортасында Орын-
бор губернаторы И. И. Неплюев Жайықтағы әскери үйден
тауып алған 1684 ж. Петр мен Иван Алексеевичтің гра-
мота. Осыған байланысты жоғарыда көрсетілген жыл –
Мәскеу елшілігіне жіберілген және Ресей бодандығына ен-
ген Орал казак әскерінің негізі қаланған ресми уақыт бо-
лып есептеледі.
Алайда, бодандықты немқұрайды қабылдаған
Жайық казактары Мәскеуге бағынбай, бұрынғыша өмір
сүргісі келді. Нәтижесінде Жайыққа атқыштар отря-
ды жіберіліп, олар «қаланы алып, түгелдей тонап, туын,
оқ-дәрілерін, селитраны алып кетті». Сол уақыттан ба-
стап казактар Мәскеумен ашық тайталасқа шықпады,
өйткені Жайықтың оң жағындағы жерлерді ұстап қалуға
тырысты. Оның үстіне Жайықтың Шаған, Сақмара, Елек
тармақтарының сағасындағы жайылымдарды біртіндеп
XVII ғ. 20–30-шы жж. Еділ-Жайық аралығына қоныс ауда-
рып келген казактар, ноғайлар, башқұрттар, қалмақтар Кіші
жүз қазақтарымен бірге пайдаланды.
1723 ж. Жайық қаласында 6124 казак тұрды. Олардың
көбі славян фамилиясы мен аттары бойынша орыстар деп
есептелді, бірақ олардың полковник И. М. Захаровтың жаз-
баларында жартысының әкелері мен аталары «ноғай татар-
лары», «түрікмен татарлары», «қырым татарлары», «башқұрт»,
«тау шеркештері», «қара қалмақ», «түрік», «шухондықтар» т. б.
екені көрсетілген. Жайық казактары арасында 70 татар,
49 башқұрт, 39 қалмақ, 29 поляк, 7 мордва дәстүрлі дінін
ұстап қалды. Ары қарай 1775 жылы жеңіліске ұшыраған
«собрав совет», они постановили отправить в Москву дву х
с воих пр е дс тавите лей – «русс ког о» и « татарина», чтобы
просить царя Михаила Федоровича принять их под свое
покр о ви те л ь с т в о. Мо с ко в с ком у пр а ви те л ь с т в у бы ло вы-
г одно под да нс тво р а зме с тившихс я на да льних р у б е жа х
с т р а ны с ме лых и р еши те л ьных по с е л я н-в оинов, ч то бы
использовать их против различных недру г ов Российског о
гос ударства в нужный для него момент времени. По­этому
царь решил удовлетворить просьбу яицких казаков, и как
писал более ста лет спустя в представлении Петру I их ста-
46