Стр. 28 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
116. Абат-Байтақ кесенесі
атқарған болу керек. Кесененің оңтүстігі толық тазала-
нып, қабырғасының төменгі қатары мен еденіне төселген
кесененің жоғалған қасбетінің қалдықтары анықталды.
Анықталған деректер бойынша кесененің алғашқы көлемі
9,39 × 12,35 метр болған, ал оның жерден шатыр ұшына
дейінгі жалпы биіктігі осы өлшеммен өлшенген негід бой-
ынша қалпына келтіргенде 17,2 м-ге дейін жеткен.
Абат-Байтақ кесенесінің жобасын Е. А. Смағұлов
соңғы жылдары қайта анықталған басқа танымал ескерт-
кіштермен салыстыра келе, негізгі бөлмеге кіреберіс алдын-
да тағы бір бөлме болған деп жорамалдайды. Оның пікірін-
ше, ол құлшылық етуге арналған арнайы бөлме – қабірхана
ретінде қызмет еткен. Ол өз зерттеулеріне сүйене оты-
рып, бұл кесене ислам діні Алтын Орданың мемлекеттік
дініне айналып, Өзбек хан (1313–1339) билік құрған кезде
салынған деп есептейді.
Бұл зерттеулердің нәтижесі кесененің алғашқы
бейнесін қалпына келтіру барысында (сәулетшілер Н. Имажа-
нов, Л. Бейсембаева) қолданылды. Әрине барлығын қалпына
келтіру мүмкін емес. Сондықтан көптеген бөліктерін ой-
дан құрап, осыған ұқсас басқа ескерткіштермен салысты-
ра отырып графикалық тұрғыдан қайта жасалды. Алай-
да архитектуралық ескерткіштердің арасында бірдей екі
құрылыс жоқ. Тіпті өте қатты ұқсас болған күннің өзінде бір-
бірінен міндетті түрде айырмашылығы болады, себебі әрбір
шебердің өз әдісі бар.
Зерттеушілер графикалық тұрғыдан қалпына
келтіргеннен кейін 2005 ж. Абат-Байтақ кесенесінің өзі де
выявленными в пос ледние годы, Е. А. Смаг улов предполо-
жил, что в нем первоначально имелось еще одно помеще-
ние, на ходившеес я в пор та льной час ти, перед входом в
основн ую камеру с захоронени ями. По ег о мнению, оно
с лужило зиаратханой – специальным помещением для со-
вершени я обря дов поминовени я. Основыва ясь на р е зуль-
татах своих исследований, он считает наиболее вероятной
датой постройки мавзолея период правления хана Узбека
(1313–1339), когда ис лам с тановитс я г ос ударс твенной ре-
лигией Золотой Орды.
Результаты э тих исс ледований были использованы
архитекторами (Н. Имажанов, Л. Бейсембаева) при разра-
бо тке г рафической нау чной р еконс тру кции первонача ль-
ного облика мавзолея. Не все, конечно, поддавалось восста-
новлению лишь на основе выявленных дос товерных дан-
ных, для этого их было недостаточно. Поэтому многие де-
тали пришлось домыс ливать, воссоздавать с помощью г ра-
фических построений, используя в качестве аналогов дру-
г ие памятники. Но среди архитекту рных памятников ведь
не бывает двух одинаковых. Даже при близком общем сход-
стве, в де талях они обязате льно отличаются дру г от дру-
га, поскольку каждый мастер вносил в возводимую им по-
стройку нечто свое, индивидуальное.
Графическа я реконс тру кци я, выполненна я исс ледо -
вате лями, в скором времени полу чила свое материальное
28
Қалпына келтірілген Абат-Байтақ кесенесі.
Портал. Оңтүстік көрінісі
Мавзолей Абат-Байтак после реставрации. Портал. Вид с юга
Қалпына келтірілген Абат-Байтақ кесенесі.
Оңтүстік-батыс көрінісі
Мавзолей Абат-Байтак после реставрации.
Вид с юго-запада