Стр. 174 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
130. Маңғыстау мен Үстірт көшпенділерінің сәулет ескерткіштері
әрқилы болғанымен барлығының да сәулеттік компози-
циясы бір мәнерде. Шағын да болса белгілі бір сәулеттік
өрнекте салынған қабір үсті құрылыстарының ішіндегі
басым көпшілігі құлпытастар мен қойтастар. Бұлардың
материалы монументтік құрылыстардың материалда-
рымен бірдей болғанымен көлемі ықшам, әрленуі де
өзгеше. Қорымда толып жатқан үлкенді-кішілі әр түрлі
құрылыстар сәулет өнерінің барша салтанатын көрсететін
үлкен кеңістікті құрайды. Қилы кезеңдерде сан шебердің
қолынан шыққан монументтік күмбезді кесенелерден
құлпытас, қойтастарға дейін барлығы қосыла келіп бүтін
бітімді құрайды. Табиғатпен осынау үйлесімнің өзі қорым
жатқан жерді киелендіре, рухтандыра түсетіндей. Бір та-
раптан бұған мұндағы негізгі құрылыс материалы, яғни
көшпенділердің сәулетшілігі мен тас қашау өнерінде
пайдаланылған басты материалы – ақ, кейде қызғылтым-
қоңыр түсті керіш-тас себеп болатынға ұқсайды.
ются обряды поминовения и жертвоприношения, возводят-
ся погребально-культовые сооружения.
В панорамах некрополей доминируют выразите ль-
ные силуэты монументальных зданий – мавзолеев и саг а-
натамов. В кру пных комплексах их иногда насчитывае тся
до десяти и более. Выстроенные в ряд или расположенные
в с во б одном пор я д ке живопис ными компа ктными г р у п-
пами, они «держат» весь с трой некрополя, сос тавляя ег о
пространственное ядро. При всем разнообразии проработ-
ки форм и декоративного оформления, их связывае т общ-
нос ть принципов архитект у рной композиции и единс тво
цве товой г аммы. Ма лые архитект у рные формы – на дг ро -
бия самых разнообразных типов, среди которых преобла-
дают кулпытасы и койтасы, выполнены из того же материа­
ла, что и монументальные постройки, но контрастно про-
тивопоставлены им по форме, физическим размерам, сте-
пени де та лировки и декоративной обработки. Большие и
174
Сейсем ата қорымы. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы кесене
және құлпытастар мен қойтастар қойылған жерлеу орындары
Некрополь Сисем-ата. Мавзолей второй половины XIX века
и захоронения с кулпытасами и койтасами
Үштам қорымы. XV–XVII ғасырлардағы кесенелер мен
қойтастар қойылған әртүрлі уақыттағы жерлеу орындары
Некрополь Уштам. Мавзолеи XV–XVII веков и разновременные
захоронения с койтасами