Стр. 259 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

259

тысячелетий с некоторыми вариациями. Выживаемость на-

селения зависела в основном от организации хозяйствен-

ной деятельности в соответствии с годичным календарным

циклом. Осенью и зимой население собиралось на главных

поселениях типа Ботай. Весной и летом большая часть дви-

галась на песчаные почвы, где раньше всего появлялась рас-

тительность. Там они строили временные жилища, занима-

лись охотой и собирательством, делали заготовки на зиму. В

этот период завязывались межэтнические контакты. Остав-

шаяся часть населения на базовом поселении – табунщи-

ки, пожилые люди и дети строили и ремонтировали жили-

ща, заготавливали пищу и вещи на зиму.

Иссушение климата конца III – начала II тыс. до н. э.

разрушило привычные ландшафты, водный и темпера-

турный режимы. Последствием этого был экологиче-

ский кризис. Хозяйственные и календарные циклы из-

менились. Ботайцы отреагировали на это двумя путя-

ми. Первая группа двинулась на Южный Урал, Алтай и

восток Казахстана в поисках похожего региона, где, по-

видимому, произошла ее ассимиляция другими этниче-

скими группами. Другая группа маленькими семейны-

ми кланами рассеялась по речным долинам Казахстана

и Западной Сибири. Специализированное коневодство

уступило место охоте, рыболовству и элементам земле-

делия. Вместе с лошадью начали разводить крупный и

мелкий рогатый скот.

Таким образом, в конце каменного века в евразий-

ских степях начала формироваться степная цивилиза-

ция, признаки которой заключались в выработке особо-

го хозяйственно-культурного типа, обеспечившего ста-

бильный круглогодичный календарный цикл хозяйствен-

ной деятельности и демографический рост. Именно эти

закономерности определили историческую перспективу

ее развития и независимое существование от земледель-

ческих культур Востока в эпоху бронзы и раннего желез-

ного века.

мініс көлігі ретінде пайдалана бастады. Американдық ғалым

Д. Энтонидің мәліметтері бойынша зерттелген барлық бо-

тай жылқылары тістерінің 10%-ында оларға мүйіз және

жылқы қылынан істелген ауыздықтың ізі байқалған. Бо-

тай жылқысын қолға үйретуді көрсететін басқа да

археологиялық дәлелдер бар.

Энеолит дәуірінде әртүрлі нұсқада мыңдаған жылдар

бойы сақталған дала шаруашылық-мәдениеті қалыптасты.

Күз бен қыс кезінде тұрғындар Ботай сияқты орталыққа

топтасты. Көктем мен жазда тұрғындардың басым бөлігі

өсімдіктер ерте көктейтін құмды далаға қарай жылжы-

ды. Онда олар уақытша баспана жасап, аңшылықпен,

терімшілікпен айналысып, қысқа дайындық жасады. Осы

кезеңде этникааралық байланыстарға түскен. Халықтың

негізгі мекенде қалған бөлігі – малшылар, егде адамдар мен

балалар, құрылысшылар осындағы үйлерін жөндеді, азық

дайындады, қысқа әзірленді.

Б. з. д. III мыңжылдықтың аяғы мен II мыңжылдықтың

басына қарай климат құрғап, дағдылы ландшафты, су

мен температура режимін бұзды. Осының салдары-

нан экологиялық дағдарыс болды. Шаруашылық және

күнтізбелік кезең бұзылды. Ботайлықтар одан шығудың

екі амалын тапты. Олардың бірінші тобы осыған ұқсас жер

іздеп Оңтүстік Оралға, Алтайға, Қазақстанның шығысына

жылжыды және басқа этникалық топтармен ассимиляцияға

түсті. Басқа шағын рулық қауымдар Қазақстанның және

Батыс Сібір өзен аңғарларын бойлай қоныстанды. Кәсіби

жылқышылықтың орнын аңшылық, балықшылық, жер

өңдеу элементтері ауыстырды. Жылқымен бірге ірі қара мен

қой, ешкі өсіру басталды.

Сонымен, тас ғасырының соңында Еуразия даласын-

да ерекше шаруашылық-мәдени типті дүниеге әкелген да-

ла мәдениеті қалыптаса бастады. Дәл осы заңдылықтар қола

және ерте темір дәуірлерінде оның тарихи даму барысын

және Шығыстың жер өңдеуге тәуелсіз өмір сүру жағдайын

анықтап берді.

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

21. Поселение Ботай