Стр. 267 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

267

кеңселер мен қоймалардан және ат қорадан тұратын кірпіш

құрылыс кешенін құрды.

1894 ж. Транссібір теміржол магистралі пайдалануға

берілгеннен кейін Петропавл қарқындап дами бастады.

Теміржол желісі қалада ауыл шаруашылығы шикізаттарын

қайта өңдеу саласының өсуіне қолайлы жағдай жасады.

1900 ж. Петропавлдың жалпы көлемі жеті шаршы верстті

(1 верст – 1,06 км) құрап, тұрғындарының саны 21 750 адамға

жетті, сөйтіп Қазақстанда тек Семейден кейінгі орынды

иеленді. XX ғ. ортасында Петропавлдың бұрынғы жоспары-

на қосымша қаланың жаңа бас жоспары жасалды.

Петропавлдың XIX–XX ғғ. басында салынған

кварталдарының тарихи орталығы осы күнге дейін сақталған.

Қалада және облыстың тұтас бір аудандарында жүзден аса

сәулет ескерткіштері бар. Кейбір елдімекендерде осы күнге

дейін сақталған сәулет ескерткіштері және XVIII–XIX ғғ.

әскери-инженерлік құрылыстардың қалдықтары кездеседі.

Петропавлдағы Есіл маңының көптеген тұрғын үйлері,

өндіріс пен шаруашылық құрылыстары ағаштан салынған.

Бір қабатты кесілген бөренелерден жасалған бес қабырғалы

үйлер, көптеген крест тәрізді үйлердің төбесі, ернеуі, те-

резе жақтауы мен қақпалары ағаштан ойылған сәндік

әшекейлермен безендірілген. Мұнда екі қабатты үйлер де бар.

Олардың көбінің төменгі қабаты тастан, ал жоғарғы қабаты

ағаштан салынған. Тұрғын үй сәулет ескерткіштерінің

арасынан саудагерлер мен дворяндардың зәулім үйлерін

көруге болады. XIX ғ. аяғындағы кейбір зәулім үйлер

тұтасымен кірпіштен салынып, гүл, құс, геометриялық

пішін түрінде айқыш-ұйқыш өрнектермен безендіріліп,

биік тас қақпалармен қоршалған. Көбіне көлемі шағын

да қосалқы шаруашылық пен қоймалар сипатындағы

құрылыстар тән. Олар – көпес Светлинскийдің сауда үй-

жайы, саудагер-зауыт иесі Зенковтың үй-жайы (қазіргі

Абылайдың үйі), полиция жер телімі, сауда үйі (қазіргі

облыстық аурухана), Аркель, Стрелов, Дмитриевтердің

үйлері және басқа құрылыстар. Тартымды өндірістік мәні

бар сәулет ескерткіштері: 1904–1905 жж. салынған Муратов

диірмені, Поляковтың диірмендері, Зенковтың көне тері илеу

зауытының цехтары, локомотив депосы, су айдағыш мұнара,

су тартқыш, Петропавл стансасының көне вокзалы және

басқа да өндірістік, техникалық құрылыстар – Транссібір

теміржол магистралімен байланысты кешенді ғимараттарға

деген қызығушылықты туғызады. 1795 ж. салынған ескі

тас ғимарат – Қасым мешіті, Покровский соборы, Әулиелер

мен Крепостной солдат ғибадатханалары, шіркеулер, Ха-

лицын, исследователи И. П. Шангин, И. Ф. Бабков, Г. Н. Пота-

нин и др. С Петропавловском были связаны личные судьбы

и творческая деятельность основоположников современной

казахской литературы Магжана Жумабаева, Сабита Муканова

и Габита Мусрепова, известного писателя Ивана Шухова, на-

родного артиста СССР и Казахской ССР певца Ермека Серке-

баева и других видных деятелей культуры Казахстана.

В ходе разработок новых планов и реконструкции ад-

министративных и жилых комплексов в архитектурном об-

лике Петропавловска все больше исчезали признаки оборо-

нительного сооружения, и он приобретал черты, свойствен-

ные большинству городов Российской империи. В нем поя-

вились такие новые строения, как усадьбы богатых купцов.

Они представляли собой комплексы кирпичных строений,

включающие жилой дом хозяина, конторские и складские

помещения, конюшни.

Интенсивный рост Петропавловска начался с введени-

ем в эксплуатацию в 1894 г. Транссибирской железнодорож-

ной магистрали. Это способствовало подъему промышленно-

сти по переработке сельскохозяйственного сырья, предпри-

ятия которой с течением времени развивались и укрупня-

лись. В 1900 г. общая площадь Петропавловска составляла око-

ло семи квадратных верст, а численность его населения

(21 750 жителей) уступала в Казахстане лишь Семипалатинску.

В середине XX в. в дополнение к ранее существовавшим пла-

нам был разработан новый генеральный план города.

Исторический центр Петропавловска с целыми квар-

талами застройки XIX – начала XX в. сохранился до насто-

Бұрынғы Әулие Петр мен Павел бекіністерінің орнындағы

ХІХ ғасырдағы казармалардың қалдығы.

Жоғарғы қабаты ХХ ғасырдың ортасында қаланған

Остатки казармы XIX века на месте бывшей крепости Святых

Петра и Павла. Верхний этаж надстроен в середине XX века

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

22. Город Петропавловск