Стр. 277 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

277

Қабырғасы секцияланып, блоктармен тұрғызылған,

оның құрылысы кіре берістен басталған, өйткені дәл

осында қорғаныстың маңызды түйіні өткен. Тұрғын

үйлер құрылысы да осымен бір мезетте жүргізілген. Дуал-

қабырғаның кесіндісіне қарағанда, бекініс қабырғасының

астыңғы бөлігі тұтас, берік құрылыс екенін көрсетеді,

іс жүзінде, уақытқа қарамастан, сол бойы сақталған.

Оның құрамында сұр саздақ және топырақ болумен

бірге ағаш та кездеседі. Жекелеген телімдерде қақ жа-

рып ұзыннан жатқызылған бөрене қалдықтары аршып

алынған. Қабырғаның әрбір бөлігінің сыртқа шығып

тұрған іргесі тікбұрышты (немесе трапеция тәрізді) фор-

мада болып, бүкіл құрылымды көтеріп тұрған іргетас бо-

лып табылады. Олардың ені – 3–4 м, ұзыңдығы – 8–12 м.

Биік тегіс алаң іргетас шұңқырының алдыңғы жиегін ба-

сып жатыр. Ол толық басылып, отырып болғаннан кейін,

оның ішіне дуалдың сыртқы шетінен 2,5 м жерден өтетін

және қорғаныс қабырғаның белағаш рөлін атқаратын

бөренеден шарбақ бекітілетін көрінеді.

Дуал-қабырға құрылымынан екі қабатты байқауға бо-

лады. Төменгісі – тұрғын үй құрылыстарымен байланысқан

қорғаныс белдеуі. Бұл қабаттың биіктігі үйдің биіктігімен

сәйкес келу керек болытын (2,5–3,0 м). Қабырғаның осы

тік кесіндісінде топырақ бөрене шарбақтың екі жағынан

бірдей салынған. Сыртқа қараған жағы беткей тәрізді болып,

ал ішкісі – ауылға қараған жағы, тегінде тік болған сияқты.

Дуалдың осы қабырғасы мен тұрғын үйдің арасында құрылыс

салынбаған дәліз тәрізді ені 1–1,5 метрдей ашық кеңістік

қалдырылған, ол ұрыс кезінде тез арада орын ауыстыруға

қажетті жолдың және бекініс негізі қызметін атқарады. Үйдің

төбесі деңгейінде дуалдың қабырғасынан асыра тасталған

жазық төсеме болды. Бұл жоғарғы жауынгер галереясы бол-

ды. Тұтас төсеніштің ені 2 м болды, бірақ қажет бола қалған

жағдайда бұл атыс дәлізі үйдің үсті есебінен кеңейтілуі

мүмкін еді.

Осы соғыс алаңынан деңгейінен жоғары, топырақ

тек қана сырт жағынан салынды. Жоғарғы қабаттың биіктігі

қорғаушылардың бойын жасыратындай 2 метрден төмен

болмауға тиіс еді. Қабырғаның сыртқы жағындағы топырақ

үйіндісі саңылаудың негізіне дейін көтерілген, яғни 1–1,5 м

көлемінде, ал одан жоғары бөрене шарбақтың ұштары бой

көтеретін. Қорғаныс қабырғасының жалпы биіктігі 4,5–5,0 м

болуы мүмкін еді.

Сонымен, дуал-қабырғаның ішкі жағы тік, ал

сыртқысы – еңісті құлама болды. Оның бүкіл биіктігі

мента. После усадки и уплотнения в ней закреплялся бревен-

чатый частокол, проходивший в 2,5 м от наружного края ва-

ла и игравший роль оси оборонительной стены.

В конструкции вала-стены можно наметить два яруса.

Нижний реконструируется по комплексу технических дета-

лей, связанных с конструкцией жилых строений, включен-

ных в архитектуру оборонительного пояса. Высота яруса

должна была соответствовать высоте дома (2,5–3 м). На этом

вертикальном отрезке стены укладка грунта осуществлялась

по обе стороны бревенчатого частокола. Внешний фасад сте-

ны при этом приобретал вид крутого склона, а внутренняя

сторона, обращенная к поселку, могла быть отвесной. Меж-

ду стеной вала и жилищами оставалось незастроенное про-

странство в виде коридора шириной 1–1,5 м, необходимого

для быстрого перемещения и ведения боя у основания кре-

пости. На уровне крыши домов находился плоский накат, пе-

реброшенный от кровли к стенке вала. Это была верхняя бо-

евая галерея. Ширина полученного сплошного настила бы-

ла 2 м, но при необходимости этот стрелковый коридор мог

увеличиться за счет площадки крыш домов.

Выше уровня этой боевой площадки грунт, преиму-

щественно глина, укладывался только с наружной стороны.

Верхний ярус стены должен был иметь высоту не менее 2 м,

чтобы скрывать защитников. Грунтовая подсыпка с внешней

стороны стены должна была подниматься до основания бой-

ниц, т.е. в пределах 1–1,5 м, а выше вздымалось острие бре-

венчатого частокола. Общая высота оборонительной стены

могла достигать 4,5–5 м.

Қалашықтың графикалық реконструкциясы

Графическая реконструкция городища

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

23. Древняя крепость Актау