Стр. 284 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

284

Мектеп жанында 30 оқушыға арналған интернат болды.

«Жеті жылдық оқу курсына орыс және татар тілдері, осы

тілінде жазуға үйрету, тергеу ережесі және оны жүргізу және

ислам шарттарын үйрету сабақтары енгізілді. Соңғысы өте

көп уақыт алды, өйткені молдалар шәкірттерді сабақтан

тыс күн сайын бес уақыт намаз оқуға мәжбүр етті».

Балғын Ыбырай алғаш мектепке келгеннен бастап-

ақ оқуға ерекше ынталылығымен, ыждаһаттылығымен

және білімқұмарлығымен оқытушылар назарын аудар-

ды. Ол қысқа мерзімде орыс тілін жақсы меңгерді, әлем

әдебиеті мен орыс әдебиеті классиктерінің шығармаларын

өз бетімен оқып үйренді. 1857 ж. мектепті біті ріп, үлгілі

оқушы ретінде мақтау қағазымен марапатталды. Ыбырай

мектепті бітіргеннен кейін әрі қарай да өз бетінше ізденіп,

Батыс Еуропа, шығыс және орыс әдебиеті классиктерінің

шығармаларын оқыды. 1857 жылдан 1859 жылға дейін

атасы – қыпшақ тайпасының ұзын руын басқарған стар-

шын Балғожа Жаңбыршиннің іс-қағаздарын жүргізуші

болып жұмыс істеді, 1859 ж. 1 тамыздан бастап Орын-

бор облыстық басқармасында кіші аудармашы лауазы-

мында қызмет етті. Облыстық басқарма бастығы, толық

штаттық кеңесші, белгілі шығыстанушы, професор, мис-

сионер В. В. Григорьев Ыбырайдың білімге деген құмарлығын

байқап, оған өз кітапханасын пайдалануға рұқсат етті. Орын-

борда Алтынсарин шығыстанушы, миссионер-ағартушы,

1859–1861 жж. Орынбор шекара комиссиясында аудар-

машы болып істеген Н. И. Ильминскиймен танысты. Ол да

Ыбырайдың білімге деген құштарлығын аңғарып, кейінірек

оның педагогикалық жұмысына тікелей көмек көрсетті.

Тағы бір атап айтарлық жайт – Ильминский Алтынсариннің

көмегімен қазақ тілін үйренді. Қазан университетінің

Торғай өзені. ХХ ғасырдың басындағы фотосурет

Река Торгай. Фотография начала XX века

изведения классиков западноевропейской, восточной и рус-

ской литературы. С 1857 по 1859 г. он работал письмоводите-

лем у своего деда – войскового старшины Балгожи Жанбурчи-

на, управлявшего тогда узунским родом племени кипчак, а за-

тем с 1 августа 1859 г. – в Областном правлении оренбургски-

ми казахами в должности младшего переводчика. Начальник

областного правления, известный востоковед В. В. Григорьев,

приметив жажду Ибрая к познанию, разрешил ему пользовать-

ся своей богатейшей библиотекой. ВОренбурге же Алтынсарин

познакомился с востоковедом, миссионером-просветителем

Н. И. Ильминским, который в 1859–1861 гг. служил перевод-

чиком областного правления. Он также всячески старался удо-

влетворить любознательность Ибрая, позднее оказывал практи-

ческую помощь в его педагогической работе. Еще следует отме-

тить тот факт, что Ильминский при помощи Алтынсарина овла-

дел казахским языком. Впоследствии Н. И. Ильминский, будучи

профессором Казанского университета, собрал переписку Ал-

тынсарина с ним и другими адресатами в книге «Воспомина-

ния об Алтынсарине» и издал ее в Казани в 1891 г.

В 1860 г. начальство поручило Алтынсарину открыть

начальную школу для казахских детей в Оренбургском укре-

плении (позднее г. Тургай), куда он был назначен учителем

русского языка. С этого времени Ибрай Алтынсарин начал

свою просветительско-педагогическую деятельность среди

казахского населения, которая в дальнейшем стала делом

всей его жизни. Он много ездил по аулам, разъясняя значение

светского образования. Им был организован сбор средств на

строительство здания школы, торжественное открытие кото-

Қарабұтақ фортындағы көше. Торғай облысы, Торғай уезі.

ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басындағы фотосурет

Улица в форте Карабутак. Тургайская область, Тургайский уезд.

Фотография конца XIX – начала XX века

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

24. Ыбырай Алтынсарин моласы