Стр. 274 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

274

топыраққа айналып кеткен. Екі шеті мүйістің тік беткейіне

барып тірелген. Оның орта тұсы аздап ойыс түсіп жатқаны

байқалады, бұл қазба жұмыстары кезінде айқындалған по-

селкеге кіреберіс жерде пайда болған.

Бекініс орны оны таңдау мен тұрғызуда ертедегі

сәулетшілер барынша табиғи қорғаныс жағдайын

пайдаланылғанын көрсетеді. Осы мүйіске қызыққан

олар оның дөңгеленіп сыртқа шығып тұрған ең үнемді

бөлігіен оңайлықпен аяқ жете қоймайтын бекініс жасаған.

Тұрғындарды екі жақтан бөренелердің едәуір биік және тік

беткейлері қорғап тұрды, ал үшінші жағына, далаға қараған

берік қорған-қалқан тұрғызылды. Ескерткіштің жоспарлық

құрылымы өзінің жүйелілігімен, ыңғайлылығымен

таңдандырады. Ауылдар мен бекіністер арнайы жоспар

мен жоба бойынша жасалған деген ой келеді, өйткені оның

барлық бөліктері соншалықты елеп-ескеріліп істелінгені

байқалады.

Ауыл жоспарының композициялық негізі қорғаныс

құрылыстардың кешенінен тұрады, оны үйінді-қабырғалар,

бірнеше үй доға тәрізденіп келіп түйісетін, сыртында

оры және сыртқы қорғаныс құрылғылары бар қорғаныс

құрылысының жүйесін құрайды. Тұрғын үйлер бір-біріне ба-

рынша тақай салынған. Оның жоспары сондай-ақ қорғаныс

мақсатына бағындырылған. Бөлектеніп және үйінді-

қабырғалардың доға тәрізді сызбасын қайталап тұрған

вала высотой 0,3–0,4 м и шириной 7–9 м с едва заметным

рвом. Концы вала упирались в обрывистые склоны мыса. В

средней части вала было заметно легкое понижение, которое,

как выяснилось при раскопках, образовалось на месте входа

в поселок.

Расположение памятника свидетельствует, что в вы-

боре места для устройства поселения древние зодчие мак-

симально использовали естественные условия защиты. Об-

любовав этот мыс, они оградили валом выдающуюся дале-

ко к реке его часть, создав таким образом практически не-

приступную крепость. С двух сторон поселок защищали до-

вольно высокие и крутые склоны балок, а с третьей, обра-

щенной к степи, был воздвигнут мощный оборонительный

рубеж. Анализ планировочной структуры памятника пора-

жает своей стройностью, продуманностью и рационально-

стью. Складывается впечатление, что строительство поселка

и укреплений осуществлялось по специально разработанно-

му плану или проекту – настолько согласованы все его части.

Композиционной основой планиграфии поселка стал

комплекс оборонительных сооружений, состоящий из вала-

стены, ряда домов, дугообразно примыкающего к нему, внеш-

него рва и системы наружных защитных приспособлений.

Жилая площадка застроена довольно плотно. Планировка ее

также подчинена оборонительным целям. Наиболее вырази-

тельным является северный ряд домов, несколько обособлен-

ный и повторяющий дугообразную схему валастены. В рас-

положении остальных строений выделяется ряд двухкамер-

ных жилищ, тянущийся параллельно руслу реки. В компози-

ционной структуре поселка выделяется три ряда домов: вос-

точный, центральный и западный, сохранившийся частично.

Дома стоят на расстоянии 1–2 м друг от друга, ширина «улиц»

4–5 м. Улицы начинаются от входа на городище. Одна из них

ведет на юг между жилищами, ближайшими ко входу на го-

родище и поворачивает на юго-восток вдоль длинных стен

жилищ центрального ряда к незастроенной площадке у вос-

точного склона мыса. Вторая улица огибает жилище у въезда

и разветвляется в направлении на запад и юг. На территории

крепости выделяются две незастроенные площадки у запад-

ного и восточного края мыса. Судя по находкам из культур-

ного слоя, они использовались для хозяйственных целей. Та-

ким образом, в планировочной композиции городища соче-

таются линейный и круговой принцип застройки.

Все жилища на городище Актау наземного типа – од-

нокамерные и двухкамерные. Однокамерные дома имеют

площадь 26–30 м

2

. Двухкамерных жилищ на территории го-

Ақтау қалашығының топографиялық сызбасы

Топографический план городища Актау

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

23. Ақтау көне бекінісі

0 20 м