Стр. 296 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

296

игре в асыки. По сообщению археологов, обработанные для

этого кости животных были рассеяны повсюду.

На основании одной из находок в могильнике сде-

лана пластическая реконструкция по черепу женщины ан-

дроновского времени. Эта прекрасная работа, выполненная

выдающимся мастером своего дела советским антрополо-

гом М. М. Герасимовым, впервые явила облик и антрополо-

гический тип андроновки из Притоболья.

К сожалению, территория Алексеевского культурно-

го комплекса не сохранилась. Да и сам могильник оказался

разрушенным песчаным карьером, из которого брался пе-

сок для строительства.

Сходным памятником андроновской поры стало

Садчиковское поселение на правом берегу Тобола, в кило-

метре от одноименного поселка Костанайской области. Его

обитатели были соседями и современниками жителей по-

селения Алексеевское. На Садчиковском поселении впервые

для андроновской культуры была обнаружена оригиналь-

ная вещь, назначение которой до сих пор вызывает споры.

Это так называемые коньки, сделанные из передних фаланг

лошади. Лезвия их представляют совершенно ровную, силь-

но отполированную поверхность, какая могла образовать-

ся от трения об лед. Позже такие коньки стали трактовать-

ся инструментами для обработки и полировки кожи.

Другие андроновские памятники, расположенные в

Лисаковской округе (город Лисаковск, Костанайская область),

изучаются более 20 лет под руководством археолога Э. Р. Усма-

новой, и полученные коллекции легли в основу Лисаковского

музея истории и культурыВерхнегоПритоболья. Лисаковская

археологическая территория включают в себя семь групп мо-

гильников и одно поселение. Значительная насыщенность ее

памятниками говорит о том, что эта местность была выбрана

древними племенами для своего обитания не случайно: здесь

на берегах полноводной реки Тобол имелись удобные паст-

бища в низкой пойме и богатые месторождения глины, нахо-

дившей широкое применение в быту.

Найдено около четырехсот сосудов эпохи бронзы, а

коллекция золотых ювелирных изделий одна из самых со-

лидных среди андроновских собраний Евразии. Найдены

также деревянные конструкции в погребальных камерах,

фрагменты плетеного текстиля одежды и такая редкость,

как деревянный идол.

На территории могильников известно два вида погре-

бальных построек: курган-ограда и ограда. Курган-ограда

включала в себя площадку с захоронением, окружающую ее

жиынтығы бұл қауымдастың мүшелері лауазымды адамдар,

мүмкін, абыз-қауымбасы екенін куәландырады.

Ал әйелдерге қатысты айтар болсақ, қола сақина,

жүзік, көгілдір ақықтан істелген тас моншақтардан тізілген

алқа, халцедон, қызыл ақық – осының бәрі бестамақтық

сәнқойларды қуанышқа бөлеген. Алтын салпыншақтары бар

бас киімдер, моншақтармен әшекейленген аяқ киімдер киім

стилінің басты бағыттарын анықтап береді.

Бестамақ жерлеу зираттарынан көптеген металл

бұйымдар табылды, олар осы араға жақын маңда, мыса-

лы, қазіргі II Жетікөл ауылы тұрған жерде жасалған сияқты.

Дәл осы жерден қола құюшылардың үй-шеберханалары

табылған. Қазу жұмысы барысында шеберханалардан мыс

кенін балқытуға арналған пеш табылған.

Зиратты зерттеуді 1991 ж. қостанайлық археолог-

тар В. Н. Логвин, С. С. Қалиевалар бастаған болатын. Бүгінде

Бестамақты зерттеуді олардың шәкірттері мен әріптестері

жалғастыруда.

Өткен ғасырдың 1920–1970 жж. аралығында Алек-

сеевский кешені деп аталатын басқа бір андроновтық

қонысқа археологиялық зерттеулер жүргізілген болатын.

Ол Тобыл ескі арнасының сол жақ жағалауында, Алексеев-

ский ауылынан төмендеу (қазір бұл өңір Рудный қаласына

жатады) орналасқан. Оның құрамына андронов кезеңінің

елдімекені, зират және ғибадат орталығы кіреді. КСРО

мемлекеттік тарихи мұражайының, Қостанай өлкетану

мұражайының, Қостанай педагогикалық институтының

жүргізген экспедициялық жұмыстары андроновтық

елдімекен тұрғындарының шаруашылық қызметі алғаш

рет аталуымен қызықты болды. Жартылай жер үй түріндегі

тұрақты елдімекен жыл бойы тіршілік еткен. Әрбір тұрғын

үй бір үлкен отбасына арналады. Қазу кезінде топырақтан

соғылғандары – ас үй және тастан қаланғандары –

жылытуға арналған ошақ түрлері анықталды. Қоныстағы

күл ішінен табылған сүйектердің ішінен қолға үйретілген

жылқы, сиыр, қой, түйе малдарының сүйектері шықты. Ал

жабайы аңдардың сүйектері малшылық пен аңшылықтың

қатар жүргенінен дерек береді.

Келсап, дән тартқыш, кетпен құралдар қоныс

тұрғындарының жер өңдеумен айналысқандығын

дәлелдейді. Кен қазу құралдарының, қождың, отбақырдың,

льячкалар – металл өңдеу ісін білдіреді. Зергер-шеберлер

қақтау, соғу, басып түсіру, өрнек салу тәрізді әртүрлі сәндік

бұйымдар әзірлеу әдістерін меңгерген. Демалып отырған

сәттерінде тұрғындар асық ойнаған. Археологтардың ай-

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

25. Жоғарғы Тобыл маңының қола дәуірі