Стр. 349 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

349

сеченной концевой частью. Мелкие пластинки в основном ис-

пользовались как вкладыши, среди которых есть и геометриче-

ские формы. Среди нуклеусов доминируют изделия, представ-

ленные клиновидными и торцово-клиновидными формами с

фасетированной ударной площадкой и тщательно обработан-

ной боковой поверхностью. Очень мало в данном комплексе

резцов, представленных единичными экземплярами углового

типа на ножевидных пластинах. Некоторые из них ретуширо-

ваны по краям с двух сторон и могли использоваться как вкла-

дыши для костяных рукояток.

В наборе каменных изделий позднего мезолита, про-

исходящих из следующего, 4-го, культурного слоя стоянки,

преобладают орудия на неправильных пластинах с боко-

выми ретушированными выемками и ретушью по краям. На

призматических пластинах выполнены сечения без вторич-

ной обработки, высокие короткие и низкие длинные трапе-

ции, трапециевидные вкладыши для ножей из крупных пла-

стин и концевые скребки с боковым лезвием. Скребла и зуб-

чатые орудия из крупных отщепов и сколов, нуклевидные

резцы, конические, карандашевидные и клиновидные ну-

клеусы. Впервые появляются образцы кремневой скульпту-

ры и абразивы из песчаника. Сырьём для индустрии служи-

ли светло-коричневый и вишнёвый яшма-кварцит, а также

тёмно-коричневый и светло-зелёный кремень. Аналогичный

комплекс изделий собран на стоянках Шидерты 2 и 5, Кара-

Будур 3; некоторое сходство имеется и с материалами памят-

ников Северного и Восточного Прикаспия, а также с инду-

стрией джейтунской неолитической культуры.

Таким образом, на стоянке Шидерты 3 выявлено три

типа мезолитических индустрий, характеризующих культуру

древних обитателей Северного и Центрального Казахстана

8–12 тыс. лет назад. Они отличаются своеобразием, и ана-

логии этим комплексам в памятниках отдаленных террито-

рий свидетельствуют о культурных связях древнего населе-

ния Северной Сарыарки и, вероятно, о происхождении этих

комплексов.

Шақпақ тас мүсіні. 3 Шідерті көне тұрағы. Кейінгі мезолит

Кремневая скульптура. Стоянка Шидерты 3. Поздний мезолит

мен сынықтардан жасалған қырнауыштар мен тісті құралдар,

нуклеусті кескіштер, конустық, қарындаш түріндегі және сы-

на тәрізді нуклеустер. Шақпақтасты мүсіндер мен құмдақ

қыру үлгілері алғаш рет кездеседі. Индустрия шикізатына

ашық қоңыр және шиеқызыл яшма-кварцит, сондай-ақ

қара қоңыр және ашық жасыл шақпақтас қолданылған.

Бұйымдардың ұқсас кешені 2, 5 Шідерті, 3 Қарабұдыр

тұрақтарынан жиналды. Солтүстік және Шығыс Каспий

маңы ескерткіштерінің материалдарымен, сондай-ақ

жейтундық неолит мәдениетінің құралдарымен бірнеше

ұқсастығы бар.

Осылайша 3 Шідерті көне тұрағынан Солтүстік

және Орталық Қазақстанның 8–12 мың жыл бұрынғы

ежелгі тұрғындарының мәдениетін сипаттайтын мезолит-

тік құралдардың үш түрі анықталған. Олар өзіндік өзге-

шелігімен ерекшеленеді және бұл кешендерге ұқсас алыс

аумақтардағы ескерткіштерде Солтүстік Сарыарқаның ежелгі

тұрғындарының мәдени байланысы жөнінде, бәлкім, бұл

кешендердің шығуы туралы дәлелдейді.

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

30. Каменный век Северо-Восточной Сарыарки и Прииртышья