Стр. 359 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

359
олтүстік-Шығыс Қазақстан аумағындағы энео-
лит дәуірі б. з. д. IV мыңжылдықтың екінші
жартысы – III мыңжылдықтың бірінші жар-
тысымен мерзімделеді. Бұл дәуірлердің
ескерткіштері – Павлодардағы Ертіс
маңындағы 2 Пеньки мен Тілектас көне тұрақтарын зерт-
теу ісі 1970-ші жж. бастап жүргізіліп келеді, бірақ сол дәуір
мәдениетінің дамуы туралы түсінікті кеңейте түсетін барын-
ша құнды материалдар 3 Шідерті көп қабатты көне тұрағын
қазу кезінде алынды. Сарыарқаның солтүстік-батыс бөлігінің
табиғи және географиялық жағдайы бұл аумақты алғашқы
ұжымдардың транзитті ауыстыруы үшін ашық болғаны – бұл
тұрақтың жоғарғы қабатын зерттеген кезде археологиялық
материалдардың алуан түрлілігінен көрініп тұрды.
Бірінші мәдени қабаттың жоғарғы бөлігі кейінгі
энеолит пен ерте қола және одан кейінгі дәуірлердің ара-
лас материалдарын құрайды. Төменгі бөлікте құрамына
қырнауыштар, бифастар, қайқы пышақтар, макролиттер,
өндіріс алаңдары, тас ошақтар кіретін энеолиттік материал-
дар шөккен, сондай-ақ қара түсті түбі дөңгелек және жалпақ
өрнексіз немесе бүйірі мен мойнына сирек көлденең
сызықтар сызылған және мойнына өрнек түсірілген қыш
ыдыстар бар. Тас индустриясының өзіне тән ерекшеліктері
ретінде Байкал маңы типіндегі сүйек пышақтарға екі жақты
жүз шығаруды айтуға болады. Бұйымның бұл типі бойын-
ша шідертілік энеолиттің ізі Усть-Нарым қоныстары мен
Омбы көне тұрақтары материалдарының бір бөлігінен
байқалады. Шикізат ретінде жергілікті қара-қоңыр, ашық
жасыл шақпақтас және сырттан әкелінген сұр палеоген
кварциті пайдаланылады. 3 Шідерті тұрағынан жиналған
жануарлар дүниесінің қалдықтары ірі-қара мен жылқы
өсіруге бағытталған мал шаруашылығының жақсы
дамығанын көрсетеді.
С поха энеолита на территории Северо-Вос-
точного Казахстана датируется второй по-
ловиной IV – первой половиной III тыс. до н.
э. Изучение памятников этого времени – сто-
янки Пеньки 2 и Телектес на территории
Павлодарского Прииртышья ведется с начала 1970-х гг., но
наиболее ценные материалы, расширяющие представления
о развитии культуры в эту эпоху, получены при раскопках
многослойной стоянки Шидерты 3. Географическое положе-
ние и природные условия северо-восточной части Сарыарки
делали эту территорию открытой для транзитных перемеще-
ний первобытных коллективов, что отразилось в большом
разнообразии археологического материала, полученного
при изучении верхних слоев этой стоянки.
Первый культурный слой содержит в верхней части
смешанные материалы позднего энеолита – ранней бронзы
и более поздних эпох. В нижней части залегают энеолитиче-
ские материалы, включающие множество скребел, скребков,
бифасов, макролитов, производственные площадки, очаги
из камней, а также керамику черного цвета с округлым и
плоским дном, без орнамента или с редкими горизонталь-
ными линиями по тулову и шейке сосуда, с вдавлениями по
венчику и шейке. Отличительной особенностью каменной
индустрии является наличие двусторонне обработанных
вкладышей для костяных ножей прибайкальского типа; по
этим типам изделий прослеживается связь шидертинско-
го энеолита с частью материалов поселения Усть-Нарым и
Омской стоянки. В качестве сырья использовался местный
темно-коричневый, светло-зеленый кремень и принесенный
светло-серый палеогеновый кварцит. Собранные на стоянке
Шидерты 3 фаунистические остатки свидетельствуют о раз-
витом скотоводстве, направленном на разведение крупного
рогатого скота и лошадей.
Э
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
32. Энеолит и ранняя бронза Северной Сарыарки
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
32. Солтүстік Сарыарқа энеолиті мен ерте қола дәуірі