Стр. 369 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

369

Жабайы қабан мүсіні түріндегі тұтқасы бар қола айна. Жалпы көрінісі (сол жақта) және бөлшегі

Бронзовое зеркало с ручкой в виде фигурки кабана. Общий вид (слева) и деталь

тұрады. Қорған құрылысына көп тас пайдаланылғандықтан,

мәдениеттің атауы жерлеу құрылыстарының ерекшелігін

көрсетеді. Байырғы тұрғын-қазақтар Шідерті өзеніндегі бұл

шатқалды мұнда «тасмолалар» болғандықтан «Тасмола» деп

атаған.

Зерттелген қорымдардың негізгі бөлігі әскери жер-

леулер болып көрінеді. Бұл қорғандардың үлкендігі орташа.

Тас үйінді, әдетте, бір моладан тұрады. Көпшілік жағдайда, бұл

қарапайым жер астындағы шұңқыр, сондай-ақ жерлейтін

жердің төртбұрышты сандық тасты және үңгіме қуыс түрлері

кездеседі. Қайтыс болғандарды шалқасынан жатқызып, ба-

сын солтүстік-батысқа қаратып қойған. Тасмолалық салт-

дәстүрдің өзіндік ерекшелігі молада қыш құмыралардың

жоқтығы болып табылады. Қару-жарақ, әшекей бұйымдарын

бәрінен де артығырақ санаған. Онда, сондай-ақ, пышақтар,

айналар, кішірек тас құрбандық орындары салынған. Соны-

мен қатар салт-дәстүрдің өзгеше белгісінің бірі – жерлен-

ген жерден шыққан жылқы қаңқасының кейбір сүйектері.

Бұлар мініс жылқылары болған, сүйекті зерттеген ғалымдар

жылқының екі түрлі тұқымы өсірілген деген шешімге келді.

Үйірдің негізгі бөлігін қазақтың «жабысына» ұқсас далалық

тұқым құрайды. Бұлар даланың қатаң жағдайына ерек-

ше бейімделген, бастары үлкен және мойыны қатты, аяғы

мығым аласа жануарлар еді. Тебіндеп жайылуға үйренген

олар қарлы әрі суық қыстан жақсы шығатын. Жылқылардың

екінші түрі – асыл тұқымды арғымақтар азырақ болған.

Мұндай арғымақтарды арнайы, ақсүйектер үшін өсірген.

дыбельских памятниках Тувы. Найдены ювелирные изделия,

украшенные техникой зерни и инкрустации.

Тасмолинская культура раннего железного века бы-

товала на всей территории Казахского мелкосопочника. На

территории Северного Казахстана был распространен ее ло-

кальный вариант, названный учеными улыбай-тасмолинской

культурой.

Археологическими раскопками исследовано свыше

150 курганных захоронений тасмолинской культуры, дати-

рующихся VII–IV вв. до н. э. Говоря об этих некрополях, сле-

дует знать о двух типах памятников, встречающихся в их со-

ставе. Это обычные курганные захоронения и так называе-

мые курганы с «усами». Обе разновидности распростране-

ны очень широко, и ареал их охватывает весь Центральный

Казахстан с прилегающими территориями.

Тасмолинские некрополи по своим размерам невели-

ки и обычно включают от двух до десяти насыпей. В соору-

жении курганов употреблено много камня, и название куль-

туры в этом случае передает особенность погребальных со-

оружений. Старожилы-казахи называли это урочище на ре-

ке Шидерты «Тасмола» именно из-за наличия здесь «камен-

ных могил».

Основная часть изученных некрополей представлена

воинскими погребениями. Это курганы средней величины.

Каменная насыпь обычно содержит одну могилу. В большин-

стве случаев это простая грунтовая яма, а также встречают-

ся такие виды погребальной камеры, как каменные ящики и

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

33. Некрополи тасмолинской культуры