Стр. 373 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

373
Сақ дәуірінде «мұртты» қорғандардың пайда бола
бастауы көшпенділіктің пайда болуы мен нығаю кезеңіне
сәйкес келеді. Шамамен, бұл кезеңде тірі көсемдерін құдай
деп тану және «олардың жандарын шығарып салу» үшін
жер мен көк арасында жалғастырушы делдал болатын ерек-
ше құрылыстар салды. Ескерткіштердің шығу тегі жағынан
олардың қола дәуірдің құрылымдарымен байланысы, шығыс
үрдісін, ішінара беғазы-дәндібай мәдениеті кесенелерінің
шығысқа бағытталған ұзын дәліздеріне ұқсастығы жөнінде
де пікірлер бар.
Тасмола мәдениеті – Далада пайда болған өзгеше
құбылыс. Оның құрылымы мен даму ерекшеліктері қандай да
бір дәрежеде беғазы-дәндібай дәуірінің қоғамындағы үрдісті
көрсетеді. Ол кезде Сарыарқа тұрғындары қуаңшылықта өмір
сүрген отырықшы малшылар мен металлургтер қоғамының
даму арнасында мәдени-экономикалық жетістікке (алғашқы
қала типті ірі мекендер, жоғары дамыған металлургия, рет-
ке келтірілген айырбас жүйесі және т. б.) жетті. Осы кездің
өзінде-ақ отарлы мал шаруашылығы секілді шаруашылық
жүйесінің негізі қалана бастады. Экологиялық жағдайдың
өзгеруіне байланысты халықтың өмір сүруі мен тұрмысының
жаңа формасы – көшпелі мал шаруашылығына көшті.
Соғыстар мен қақтығыстар тайпа көші-қондары қатар
жүрген бұл кезеңде ерте темір ғасырының мәдениеті пайда
болып, қалыптаса бастады.
Появление курганов с «усами» на заре сакской эпо-
хи совпадает с периодом зарождения и укрепления нома-
дизма. Именно обожествление живых предводителей, ха-
рактерное для этого периода, возможно, и породило необ-
ходимость строительства особых сооружений для «про-
водов» их душ. В отношении генезиса памятников высказа-
но мнение о связи их с конструкциями эпохи бронзы, под-
черкивающими идею востока, в частности, с ориентирован-
ными на восток длинными коридорами элитных мавзолеев
бегазы-дандыбаевской культуры.
Культура Тасмолы – самобытное явление, зародивше-
еся в Степи. Особенности сложения и развития ее в какой-то
степени демонстрируют тенденции, существовавшие уже в об-
ществе бегазы-дандыбаевской эпохи. Тогда население Сарыар-
ки достигло культурно-экономического максимума (крупные
поселения протогородского типа, высокоразвитая металлур-
гия, налаженная система обмена и т. д.) в русле развития об-
щества оседлых скотоводов и металлургов, живших в услови-
ях аридной зоны. Уже в это время складывается основа хозяй-
ственной системы в виде отгонного скотоводства. В ходе из-
менений экологических условий население перешло к новой
форме организации жизни и быта – к кочевому скотовод-
ству. В этот период, который сопровождался столкновения-
ми и войнами, перемещениями групп населения, складыва-
ются и появляются культуры раннего железного века.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
33. Некрополи тасмолинской культуры