Стр. 351 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

351
леңті өзенінің оң жағалауында, Екібастұз
ауданының Тай ауылынан оңтүстік-батысқа
қарай 10 км жердегі «Өлеңті жазулары»
Павлодардағы Ертіс маңындағы алғашқы
қауым өнерінің ғажап ескерткіші болып та-
былады. Павлодар төңірегіндегі бұл аумақты жүйелі зерт-
теу нәтижесінде неолит пен энеолит дәуірінің қоныстары,
қола дәуірінің молалары және ерте темір ғасырындағы
көшпенділер қорғаны сияқты түрлі кезеңдердегі көптеген
археологиялық ескерткіштер табылды. Осы жерде өзен
террасасының беткейлерінде жекелеген 17 жалпақ таста
50-ден астам петроглифтері бар ашық қоңыр палеогендік
құмдақты ірі блоктар ашылып қалған. Сурет салынған, бетін
мүк басқан тастардың барлығы террасаның тік беткейлерінде
жатыр. Кейбір суреттер ойып салынған, бірақ са-лыстырмалы
түрде тастың жұмсақ жынысы ежелгі суретшілерге басқа әдіс
таңдауға мәжбүрледі. Гравюраның көпшілігі тасты терең
қашайтын техникамен жасалған, ал кей суреттер барельеф
түрінде салынған.
Петроглифтер жануарлар мен адамдар бейнесінен
тұратын шағын композиция құрайды. Суреттер жазық
беттің ортасын алып жатқан бір-екі суреттің маңайына жиі
топтастырылады. Мысалы, тастардың біреуінің ортасына
антропоморфтық бейне, ал оның айналасында қабыландар,
өгіздер мен басқа нашар аңғарылатын суреттер орналасқан.
Жартас суреттерінің арасында ереке пен әйел денелерінің
эротикалық суреттері көзге түседі. Зооморфтық бейнелер
ұзын қайқы мүйіз өгіздер, маңдайында «кекілі» бар жылқылар,
бұғылар, киіктер және т.б. аңдар түрінде берілген.
Өлеңті гравюрасы арасында стильдік ерекшеліктері
мен иконографиясы жағынан екі негізгі бейнелеу
дәстүрлері ерекшеленеді. Бірінші антропоморфтық
бейнелердің өзгеше сериясымен (эротикалық жұптар,
Ө амечательным памятником первобытного ис-
кусства Павлодарского Прииртышья являют-
ся «Олентинские писаницы». Они расположе-
ны на правом берегу реки Оленты, в 10 км к
юго-западу от села Тай в Екибастузском рай-
оне. Систематические исследования района
выявили большое количество разновременных памятников
археологии: стоянки эпохи неолита и энеолита, погребения
эпохи бронзы и курганы кочевников раннего железного века.
Здесь же на склонах речной террасы обнажаются крупные
блоки палеогеновых песчаников светло-коричневого цве-
та, на 17 отдельных плоскостях которых найдено более 50
петроглифов. Все камни с рисунками лежат на крутом скло-
не террасы, их поверхности обильно покрыты лишайника-
ми. Отдельные рисунки выполнены техникой выбивки, но
сравнительно мягкая порода камня предопределила выбор
древними художниками иного способа рисунка: большин-
ство гравюр создано техникой глубокой резьбы в камне, а
отдельные рисунки имеют вид барельефа.
Петроглифы образуют небольшие композиции, со-
стоящие из фигур животных и людей. Часто рисунки груп-
пируются вокруг одного-двух изображений, занимающих
центральное положение на плоскости. Так, на одном из кам-
ней в центре размещено антропоморфное изображение, а
вокруг него – фигуры пантеры, быков и других слаборазли-
чимых изображений. Самостоятельным значимым мотивом
наскального творчества здесь выступают эротические сце-
ны, изображающие мужские и женские фигуры в позе сои-
тия. Зооморфные персонажи представлены фигурами быков
с длинными, загнутыми кверху рогами, лошадей с выделен-
ной над головой «челкой», оленей, сайги и др.
По стилистическим особенностям и иконографии
среди гравюр Оленты выделяются две основные изобрази-
З
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
31. Петроглифы Северной Сарыарки: Оленты и Акбидаик
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
31. Солтүстік Сарыарқа петроглифтері: Өлеңті мен Ақбидайық