Стр. 355 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

355

ся многочисленные останцы палеогеновых песчаников, на

одном из которых размещаются петроглифы. Поблизости

находятся стоянки-мастерские каменного века и курганы

эпохи раннего железа; поселение и могильник эпохи брон-

зы обнаружены в 4 км к востоку от петроглифов.

Рисунки выполнены на ровной красноватой поверх-

ности крупного (15

×

25 м) обнажения песчаника, едва воз-

вышающейся над окружающей местностью. Центральная

часть скалы с петроглифами в прежние годы сильно раз-

рушена при добыче строительного камня; хорошо сохра-

нилась западная, по-видимому, основная часть монолита с

несколькими эффектными композициями рисунков. На го-

ризонтальных и наклонных поверхностях скалы выявлено

около 100 петроглифов, несколькими группами покрываю-

щих сохранившийся участок скалы. Наилучшими качества-

ми для создания гравюр отличается западная сторона моно-

лита, обращенная к подножию сопки; поэтому здесь сосре-

доточены наиболее выразительные рисунки, создававшие-

ся в разные исторические периоды и порой наслаивающи-

еся друг на друга.

Особо выделяется многофигурная композиция, вклю-

чающая более 30 разных изображений, в том числе крупные

(30–75 см) фигуры лошадей, куланов, быка, козлов, схема-

тичные антропоморфные фигуры и неопределенные знаки.

Справа имеется еще одна группа рисунков, изображающих

оленей и лошадей. В целом, выполненные в живой натурали-

стической манере изображения лошадей являются домини-

рующим персонажем большинства композиций Акбидайик.

Их объединяет сходная манера и техника создания рисун-

ка – глубокая регулярная выбивка силуэта. Несмотря на то,

что многие фигуры перекрывают друг друга, значительная их

часть, по-видимому, создавалась одновременно, в определен-

ном порядке, подчиненном единому замыслу древних худож-

ников. В последующие времена эта уникальная степная гале-

рея петроглифов также привлекала внимание обитателей се-

верной периферии Сарыарки, но их произведения немного-

численны и занимают, как правило, второстепенные, не луч-

шие по качеству участки изобразительной поверхности, от-

личаясь меньшими размерами и схематизмом.

В гравюрах Акбидаик воплотились художественные

образы, по крайней мере, трех-четырех этапов первобыт-

ной культуры северо-восточной окраины Сарыарки: неоли-

та, энеолита, эпохи бронзы и раннего железного века. Не ис-

ключено, что некоторые рисунки могут относиться и к более

поздним эпохам. Этот памятник представляет своего рода ху-

шеберхана-қоныстары және ерте темір ғасырының

қорғандары кездеседі. Қола дәуірінің қонысы мен қорымы

петроглифтерден шығысқа қарай 4 км жерден табылған.

Суреттер қоршаған орыннан сәл биіктеу, тегіс,

қызғыш ірі жалаңаш құмдақ бетіне (15

×

25 м) салынған.

Соңғы жылдары петроглифтері бар жартастардың

орталық бөлігі құрылыс тасын алу кезінде қатты

зақымданған. Бірнеше тиімді композициялы монолиттің

шамасы негізі болған батыс бөлігі жақсы сақталған.

Жартастардың көлденең және көлбеу беткейлерінде

бірнеше тобы жартастың сақталған бөлігін жауып тұрған

петроглифтердің 100-ге жуығы анықталды. Гравюра

жасауға шоқының етегіне қарап тұрған монолиттің ба-

тыс жағы жақсы сапасымен ерекшеленеді, сондықтан

мұнда кейде бір-бірінің үстіне баттастырылған және

түрлі тарихи кезеңдерде жасалған едәуір айқын суреттер

топтастырылған.

30 түрлі суреттен тұратын бейнелі композиция, оның

ішінде ірі (30–75 см) жылқылардың, құландардың, өгіздің,

ешкілердің бейнелері, сызба антропоморфтық мүсіндер

мен анықталмаған белгілер ерекше көрінеді. Оң жағында

бұғылар мен жылқылардың тағы бір тобы бар. Жалпы

алғанда натуралистік мәнерде бейнеленген жылқылар

Ақбидайық композициясының көпшілігінде басым бейне-

лер болып табылады. Оларды ұқсас мәнері мен сурет са-

лу техникасы – сұлбаны терең бірқалыпты ойып салу

әдісі біріктіреді. Көптеген бейнелердің бірін-бірі жауып

кеткендігіне қарамастан, олардың елеулі бөлігі бір кезеңде

салынған ұқсайды. Кейінгі жылдары петроглифтердің бұл ке-

ремет галереясы Сарыарқаның солтүстік шеткі аймақтарын

мекендеушілердің де көңілін аударған, бірақ олардың салған

суреттер оншалықты көп емес.

Ақбидайық гравюраларында көркем бейнелер,

қалай болғанда да, Сарыарқаның солтүстік-батыс шетіндегі

алғашқы мәдениеттің үш-төрт кезеңінде: неолит, энеолит,

қола дәуірі және ерте темір ғасырында жататыны анық.

Кейбір суреттердің тым кейінгі дәуірлердің мұрасы болуы да

ғажап емес. Бұл ескерткіштер Сарыарқаның солтүстік-шығыс

бөлігінің ежелгі көркем жылнамалары секілді.

Петроглифтердің ең ерте тобы жүйелі антропо-

морфтық бейнелермен берілген. Олар шұқып ою техни-

касымен, шамасы тұрпайы тас құралдарымен орындалған.

Бұл аяқ-қолдары кең жайылып, «селкілдеген» адамдардың

бейнелері. Олардың кейбіреулерінде ер адамның белгілері

айқын көрсетілген. Олардың қатарында тағы бірнеше әзер

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

31. Петроглифы Северной Сарыарки: Оленты и Акбидаик