Стр. 177 - ТОМ2

177
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 68. Заилийский Ала у
Шымбұлақ. Т. Аткинсонның суреті. 1858 жыл
Чимбулак. Рисунок Т. Аткинсона. 1858 год
Заулу жотасы. П. М. Кошаровтың суреті. 1857 жыл
Перевал Заулу. Рисунок П. М. Кошарова. 1857 год
Абая, Карлытау выделяется широким основанием и срезан-
ной вершиной, в виде обелиска – пик Героев Панфиловцев, а
вершина Иглы Туюксу состоит из нескольких обособленных
стреловидных пиков. Места эти издавна пользуются широкой
популярностью среди альпинистов.
В центральной части Заилийского Алатау существу-
ет целый блок особо охраняемых природных территорий
площадью более 850 000 га. Ядром его является Алматинский
государственный природный заповедник с центральной
усадьбой в городе Талгар. Он создан в 1931 г. на небольшом
участке (15 000 га) в бассейне реки Малой Алматинки. В со-
временных границах заповедник существует с 1964 г. и зани-
мает площадь около 72 000 га в бассейнах рек Правый, Сред-
ний и Левый Талгар, а также в верховьях долины реки Есик.
Но и эта увеличенная площадь территории заповедни-
ка оказывалась недостаточной для сохранения всех природ-
ных комплексов и биологического разнообразия Северного
Тянь-Шаня. За ее пределами оставались массивы уникальных
лесов из эндемичной тянь-шаньской ели в долинах рек Турген,
Большой и Малой Алматинок, а также лучшие заросли дико-
плодовых – абрикоса, яблони Сиверса, боярышников, рябины,
черемухи и др. Для заповедного поголовья сибирских горных
козлов, косуль и маралов не хватало зимних пастбищ; на не-
охраняемых южных склонах Правого и Левого Талгара эти
копытные часто становились легкой добычей браконьеров.
Кроме того, интенсивное развитие Алматы создавало боль-
шую рекреационную нагрузку на природу окружающих город
ущелий.
Ведущие ученые Казахстана (Б. А. Быков, И. О. Байту-
лин, Е. В. Гвоздев, А. Ф. Ковшарь, И. И. Ролдугин и др.) высту-
өрік, Сиверс алмасы, долана, шетен, мойыл т.б. өсіп тұр.
Сібір тау ешкілері, еліктер, маралдарға қыстық жайылым
жетіспейді: бұл тұяқты жануарлар Талғардың оң және сол жақ
қорғалмайтын бөктерінде заңсыз аңшылардың оңай олжа-
сы болып жүр. Сонымен бірге, Алматының қарқынды өсуіне
байланысты қаланы қоршаған шатқалдар табиғатқа үлкен
салмақ түсіріп тұр.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы ғалымдары (Б. А. Бы-
ков, И. О. Байтөлин, Е. В. Гвоздев, А. Ф. Ковшарь, И. И. Ролдугин
және т.б) ұлттық саябақты ұйымдастыру жөнінде ұсыныстар
жасады. 1966 ж. құрылған Іле Алатауы ұлттық табиғи
саябағының ауданы Шамалған өзенінен Түрген өзеніне
дейінгі 200 000 га жуық жерді қамтиды. Шығысқа қарай
(Бақтияр мен Белшабдар өзендерінің аңғары) ауданы 16 200
га бөлек алып жатқан жабайы алма бағы бар. Солтүстіктен,
шығыстан және оңтүстік жағынан ұлттық саябақтың ау-
даны 542 400 га Алматы мемлекеттік табиғи тапсырысы-
мен қоршалған, шығыс және оңтүстік шекарасынан Шелек
өзені өтеді. Ұлттық саябақтың қалған қоршалмаған батыс
шекарасына 2005 ж. тиісті күзет (30 000 га жуық) бекітілді.
Сонымен, Алматы маңындағы кең алқап ерекше қорғауға
алынды. Ол бірегей тау аймағының биологиялық түрлері
мен экожүйесін сақтауда маңызды рөл атқарады. Алматы
қорығында өсімдіктердің 953 түрі, жәндіктердің 2000-дай
түрі (оның ішінде күндізгі көбелектер – 135), құстардың –
172, сүт қоректілердің – 42, амфибияның – 2, бауырымен
жорғалаушылардың – 6, балықтардың 3 түрі кездеседі. Іле
Алатауы ұлттық саябағы биологиялық жағынан алуан түрлі.
Іле Алатауының қорғалатын жерлері өсімдік түрлері,
бірегей табиғи құрылымдар мен ландшафтқа бай. Солтүстік