Стр. 169 - ТОМ2

169
Ілеге жақындаған сайын Шарын аңғары өзінің
көркемдігінен айырыла береді және ол тау қойнауынан
шыққаннан кейін, шамамен 40 км соң оның тік беткейлері
жадағайланып кетеді. Шарын шатқалдары осы арада
аяқталады.
Шамамен 800 га жерді алып жатқан Сарытоғай
шатқалы өзінің көнеден қалған шаған ағашы тоғайымен
белгілі. Соғдылық шаман неоген кезеңінен сақталып қалған.
Ол кезде бұл жерде климат қазіргісінен едәуір жылы болған.
Рас, ол кезде қазіргідей шатқал болған жоқ және шаман
да Қазақстанның оңтүстігінде, субтропикалық климат
жағдайында өзендер бойында өскен екен. Ал төрттік кезеңде
ауа райы суытқан кезде ол ортаңғы плейстоцен кезеңінің ба-
сында, яғни бұдан 350 000 жылдай бұрын пайда бола бастаған
Шарын шатқалында пайда болған. Сарытоғай – шағанның
ежелден жайлы ұясы. Оның тоғайы – Алматы облысындағы
ерекше табиғи қорықтардың бірі.
Тоғайдың баруға ең қолайлы жері Шарын өзенінің
оң жағалауында, Алматы–Шонжы жолының шығысқа күрт
бұрылатын жерінде. Бірақ шаған ағашының ең ірі әрі ең ескі
(300 жылға дейін) түрлері Шарын өзенінің сол жағалауында,
автокөлік көпірінен шамамен 12 км төмен жерде.
Сарытоғай шатқалы бұрыннан бері Шарыннан
өтетін ыңғайлы өткел қызметін атқаратын жер болып
келеді. Бұл жердегі өзен ағысы салыстырмалы түрде баяу.
Дәл осы өткел арқылы XIV ғ. аяғында Әмір Темірдің және
XV ғ. оның немересі Ұлықбектің әскерлері өткен.
Шарын өзенінің сағасы. Оның басы Шарын және
Тасқарасу ауылдарынан шамамен 8 км оңтүстікке қарай
Шарын өзенінің оң жағалауындағы
Сарытоғай шатқалының шағанды тоғайы
Ясеневая роща в урочище Сарытогай
на правом берегу реки Чарын
Үш ғасырлық өзен сүйгіш (соғды) шағандар –
Сарытоғайдың алып ағаштары
Трехсотлетние реколюбивые (согдийские) ясени –
патриархи Сарытогая
По мере приближения к Или долина Чарына теряет
выразительность, и примерно в 40 км после его выхода из
гор ее крутые склоны сходят на нет. Цепочка Чарынских ка-
ньонов здесь заканчивается.
Урочище Сарытогай известно своей реликтовой ясе-
невой рощей, которая занимает примерно 800 га. Ясень со-
гдийский, или реколюбивый, сохранился с неогена, когда
климат в этих местах был значительнее теплее нынешнего.
Правда, каньона тогда еще не существовало, и ясень произ-
растал в условиях субтропического климата по берегам не-
больших речек повсеместно на юге Казахстана. А при похо-
лодании в четвертичном периоде он облюбовал убежище
– каньон Чарына, который стал формироваться в начале
среднего плейстоцена, т. е. около 350 000 лет тому назад.
Сарытогай – рефугиум (лат. – убежище) реликтового ясе-
ня. Его роща – заповедный уголок природы Алматинской
области.
Самый доступный участок рощи находится на правом
берегу Чарына в том месте, где шоссе Алматы – Чунджа рез-
ко поворачивает на восток. Но наиболее крупные и самые
старые (до 300 лет) экземпляры ясеня произрастают на ле-
вом берегу Чарына, примерно в 12 км ниже автомобильного
моста.
Урочище Сарытогай издавна служило местом удобной
переправы через Чарын. Река здесь имеет относительно спо-
койное течение. Именно через этот брод проходили войска
Тимура в конце XIV в. и воины его внука Улугбека в XV в.
Дельта реки Чарын. Её вершина находится примерно
в 8 км южнее поселка Чарын и Ташкарасу. Длина дельты поч-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 67. Чарынски каньон