Стр. 165 - ТОМ2

165
Шарын өзенінің сағасындағы Қарабасқұм шөлінің шағыл құмдары
Барханные пески пустыни Карабаскум в дельте Чарына
метра в диаметре. Конгломераты нижнечетвертичного воз-
раста с поверхности перекрыты лëссами того же возраста.
Кайнозойские отложения Жаланашской впадины содержат
многочисленные останки древних животных, среди которых
грызуны, древние слоны, лошади и антилопы.
Каньон в пределах Жаланашской впадины становится
шире, а склоны его – более пологими. Русло реки занимает
здесь не все днище, а только его часть. Этот каньон именует-
ся Актогай. Но только его западная, т. е. левобережная часть,
носит такое название. Правобережье именуется Жылысай
(Теплая балка). Актогай-Жылысай протягивается примерно
на 20 км. Вдоль русла реки произрастает ива, тополь, лох
(жиде) и различные кустарники, образуя ленточный лесок
Актогай (Светлый тугай). Здесь были найдены примитивные
каменные орудия, изготовленные человеком каменного ве-
ка 500–700 тыс. лет тому назад. Это одна из самых древних
находок такого рода на территории Казахстана. Кроме того,
здесь же были обнаружены многочисленные следы деятель-
ности людей бронзового и железного веков. Ниже моста
через Чарын на автомобильной трассе Алматы – Нарынкол
каньон именуется урочищем Куртогай. Для него характерны
некоторые примечательные особенности. В основании его
левого и правого бортов, под кайнозойской толщей обнажа-
ются темно-серые известняки-конгломераты каменноуголь-
дейін жетеді. Төменгі төрттік жасындағы конгломераттар
(әртүрлі қосындылар) үсті сол жас шамасындағы сарғыш
топырақпен жабылған. Жалаңаш ойысының кайнозойлық
шөгіндісінде ежелгі жануарлардың қалдықтары жиі
кездеседі, олардың арасында алуан түрлі кеміргіштер, піл
мен жылқы, тіпті бөкен сүйектері де табылады.
Жалаңаш ойысы шегінде шатқал біртіндеп кеңейіп,
баурайлары жайпақтана түседі. Өзен ағысы мұнда бүкіл
арнаның түбін тұтас қамтымай, тек бір бөлігін ғана алып жа-
тады. Бұл шатқал Ақтоғай деп аталады. Бірақ оның тек батыс,
яғни сол жақ жағасы ғана осылай аталады. Ал оң жақ жағасы
Жылысай деп аталады. Ақтоғай-Жылысай шамамен 20 км-ге
созылады. Өзен ағысын бойлай тал, терек, жиде және әр түрлі
бұталар өсіп, ұзыннан созылған Ақтоғай тоғайын құрайды.
Осы жерден 500–700 мың жыл бұрынғы тас ғасырының
адамдары жасаған қолапайсыз тас құралдар табылған бола-
тын. Бұл – Қазақстан аумағындағы осы тектес олжалардың
ең көнелерінің бірі. Бұдан басқа, бұл жерден қола және
темір дәуіріндегі адам тіршілігінің көптеген іздері табыл-
ды. Алматы-Нарынқол (Райымбек) автомобиль күрежолы
өтетін көпірден төменгі тоғайлы сай – Көртоғай деп аталады.
Оның сол және оң жақ ернеулерінің негізінде кайнозойлық
қабаттың астында палеозой дәуірінің таскөмірлік қара сұр
әктасы-конгломераттары жалаңаштанып көрініп жатыр.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 67. Чарынски каньон