Стр. 315 - ТОМ2

315
Құлжабасы тауларының орталық бөлігіндегі петроглифті жартастар
Скалы с петроглифами в центральной части гор Кулжабасы
Адам тіршілігіне қолайлы суы мол Құлжабасы
алқа-бындағы тұрақтардың маңында, шатқалдардың жар-
тасты беткейлерінде суреттер галереясы пайда болған,
олардың көпшілігі орталық төрт алқапқа шоғырланған.
Тау етегіндегі жазық жер көптеген ғасырлар бойы қорым
қызметін атқарды. Шатқалдардың көпшілігінің жанында
бейіттер немесе қола дәуірінен қалған жерлеу орындары,
ортағасырларлық тас мүсіндері бар ғұрыптық қоршаулары,
сонымен қатар XVIII–XIX ғғ. отбасылық-рулық қабірлер
мен күмбезді кесенелер орналасқан. Кеңестік кезеңде
көшпенділердің дағдылы өмір салты бұзылып, осынау тау
етегіндегі жазыққа, ондағы бабалар бейіттерінің үстіне
үйлер мен шаруашылық құрылыстар салынды.
Құлжабасы петроглифтері бұл шағын аумақты
ғасырлар бойы мекендеген адамдардың тыныс-тіршілігінен
хабар береді, кей кезде олар басқа ескерткіштер мен ақпарат
көздерінде айтыла қоймаған оқиғалар және құбылыстар
туралы баяндайды. Мысалы, мұнда хронологиялық
тұрғыдан кейінгі қола дәуірінің жартас суреттерінен бұрын
пайда болған петроглифтердің бірнеше танымал сери-
ясы бар. Осындай айрықша петроглифтер Таңбалыда
және Жетісудың басқа ескерткіштерінің бірқатарында
кездеседі.
Ең ерте кездегі петроглифтер мұнда бір-бірімен
іргелес жатқан екі сайға шоғырланған. Ұзын мүйіздері
біртіндеп иілген бұқалардың бірнеше ондаған ірі (0,6 м-ге
дейін) бейнелері тас бетіне б. з. д. II мыңжылдықтың бірінші
жартысында, тіпті энеолит дәуірінде салынған сияқты. Олар
представляют наилучшие образцы наскального изобрази-
тельного искусства Казахстана.
Горные долины центральной части Кулжабасы, с боль-
шим количеством закрытых от ветра широких логов и
обеспеченные водой постоянно действующих родников, во
все времена были удобны для организации долговременных
поселений. Здесь же поблизости от стоянок на скалистых
склонах ущелий возникали галереи рисунков, наиболее зна-
чительные из которых сосредоточены в четырех централь-
ных долинах. Предгорная равнина на протяжении многих
столетий служила местом захоронения умерших. Близ боль-
шинства ущелий находятся небольшие группы могил или це-
лые некрополи с погребениями эпохи бронзы в каменных
ящиках и цистах, с цепочками курганов ранних кочевников
и средневекового периода, ритуальными оградками и изва-
яниями внутри них, а также семейно-родовые усыпальницы
и купольные мавзолеи XVIII–XIX вв. Ломка традиционного
уклада жизни кочевников в советское время вынудила воз-
водить здесь, на предгорной равнине, дома и хозяйственные
постройки, создавая их буквально на могилах предков.
Петроглифы Кулжабасы существенно дополняют кар-
тину многовекового обитания на этой небольшой террито-
рии; порой они повествуют о событиях и явлениях, слабо
фиксируемых другими памятниками и источниками. Здесь,
например, выделяются несколько выразительных серий пе-
троглифов, хронологически предшествующих наскальным
рисункам эпохи поздней бронзы, ярко представленным в
Тамгалы и ряде других памятниках Семиречья.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 78. Петроглифы Кулжабасы