Стр. 325 - ТОМ2

325
ХІХ ғасырдың соңындағы қыстау маңындағы жартастарға салынған Ұлы жүз қазақтарының таңбалары
Тамги казахов Старшего жуза на скалах возле зимовки конца XIX века
и поваленные изваяния древних тюрок – былых властите-
лей азиатских степей.
Памятники позднейшего времени в Кулжабасы пред-
ставлены многочисленными поселениями – остатками зи-
мовок второй половины XIX – начала XX в., некрополями и
сравнительно небольшим количеством петроглифов. Руины
капитальных жилых и хозяйственных каменных построек
встречаются во всех обеспеченных водой ущельях; здесь же
на расчищенных и огороженных участках горных долин на-
ходятся остатки небольших пашен, свидетельствующих об
увеличении роли земледелия в хозяйстве казахов-кочевни-
ков. Эти особенности и большая плотность стационарных
поселений в горной части Кулжабасы наглядно отражают
ситуацию нехватки земель кочевого населения Семире-
ченского края того времени в связи с переселенческой по-
литикой и административным регулированием земельных
отношений. В дальнейшем со времени насильственной
коллективизации и седентаризации кочевников в начале
1930-х гг. горы Кулжабасы обезлюдели и в наши дни при-
обрели значение уникального по богатству и сохранности
археологического ландшафта.
Құлжабасыдағы кейінгі заманның ескерткіштері
көптеген қоныстармен – XIX ғ. екінші жартысы – XX ғ.
басындағы қыстаулардың қалдықтарымен, зираттар ке-
шенімен және саны аз петроглифтермен көрсетілген.
Нақты тұрғын және шаруашылық тасты құрылыстардың
құламалары сумен қамтамасыз етілген барлық шатқалдарда
кездеседі, сондай-ақ таулы алқаптың тазартылған және
қоршалған телімдерінде шағын айдаулардың қалдықтары
кездеседі, ол қазақ көшпенділерінің шаруашылығында
жер шаруашылығының рөлі күшейгенін көрсетеді.
Құлжабасының таулы бөлігіндегі бұл ерекшеліктер және
тұрақты қоныстардың тығыз орналасуы сол кездегі Жетісу
өлкесіндегі көшпелі халқына жердің жетіспеушілігін
білдіреді. Бұл жағдай көшіп-қону саясатымен және жер
қарым-қатынастарын әкімшілік реттеумен байланысты
болды. Алдағы уақытта 1930-шы жж. басындағы күштеп
ұжымдастыру уақытынан бастап Құлжабасы таулары мекен-
делмей қалып, бүгінгі күнде археологиялық ландшафттың
сақталуы мен байлық жағынан айрықша маңызға ие болды.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 78. Петроглифы Кулжабасы