Стр. 332 - ТОМ2

332
Қола дәуіріндегі екі аяқты күйме мен аттың суреттері
Изображения колесницы и лошади эпохи бронзы
деятельности обладали, по-видимому, горизонтальные по-
верхности террас, на которых выбита подавляющая часть
петроглифов. Поэтому видеть наскальные рисунки можно
лишь, поднимаясь по склону или стоя у края уступа. Эта осо-
бенность наскальной галереи Шолакжидели отличает ее от
всех других известных памятников Хантау и Чу-Илийских
гор.
На скалах каньона представлены петроглифы эпо-
хи бронзы и раннего железного века, причем древнейшие
рисунки занимают лишь несколько широких плоскостей;
остальные поверхности использовались художниками сак-
ской эпохи. Средневековых петроглифов и подновлений
древних рисунков мало, поэтому большинство ранних гра-
вюр хорошо сохранилось. Всего здесь насчитывается около
1000 петроглифов.
К эпохе бронзы относятся композиции с изобра-
жениями лошадей, быков, верблюдов, а также колесницы;
двухколесная повозка показана схематично, без упряжных
животных. По стилистическим особенностям они слабо
различаются и, по-видимому, создавались в течение одного
периода. Среди них имеются несколько искусно выполнен-
ных рисунков, но тематически композиции этого времени
довольно однообразны. Выделяется сцена противоборства
двух вставших на дыбы жеребцов, размещенная на верхнем
ярусе скал каньона.
Петроглифы сакского времени зачастую выбиты на
тех же плоскостях и в ряде случаев перекрывают рисунки
эпохи бронзы. Но в целом этот пласт петроглифов неодно-
роден, и, в свою очередь, здесь выделяются ранние и позд-
ние серии изображений, также перекрывающие друг друга
в составе многих композиций. Гравюры сакского времени
представлены в основном на периферийных скалах каньона
и характеризуются своеобразной манерой изображения ди-
ких животных – травоядных и хищников. Однако основной
фон галереи создают петроглифы иной изобразительной
традиции, в которой еще сохраняются некоторые черты зве-
риного стиля, но пластика рисунка, присущая сакскому ис-
кусству, утрачивается, а декоративные элементы заметно пре-
обладают. Серия контурных изображений животных, корпус
которых заполняют всевозможные линии, волюты и прочие
орнаментальные фигуры, доминирует на главных панно ка-
ньона. Ажурные фигуры животных здесь грубо перекрывают
гравюры художников эпохи бронзы и сакского периода, ут-
верждая своим присутствием смену художественных тради-
ций и, возможно, этнокультурной среды во второй половине
бұрын мұнда құрылыс үшін тас өндірілген. Жартас сілемі
биік баспалдақ түріндегі эрозиялық терраса қабаттар
ауысып келу арқылы түзілген, сол себепті бүкіл каньон
антикалық театр залын елестетеді. Барлық жартастар
«дала тотығуын» жамылған, бірақ петроглифтердің ба-
сым көпшілігі қашап түсірілген көлденең терраса беттері
жоғары сапалы сурет салу нысанына ие болған. Сол себепті
жартастағы суреттерді беткейімен жоғарылай отырып
немесе кертпештің шетінде тұрып қана көруге болады.
Шолақжиделі жартастық галереясының бұл ерекшелігі
оны Хантау мен Шу-Іле тауларындағы барлық басқа белгілі
ескерткіштерден өзгешелендіріп тұрады.
Құздың жартастарында қола және ерте темір
дәуірлерінің петроглифтері көрініс тапқан, ал көне заман
суреттері тек бірнеше жалпақ тас беткейінде ғана кездеседі.
Басқа тас беттерін сақ дәуірінің суретшілері пайдаланған. Ор-
та ғасырлық петроглифтері мен көне заман суреттерін жаңалау
тым аз кездеседі, сол себепті ерте заман ойма өрнектерінің көбі
жақсы сақталған. Мұнда барлығы 1000 жуық петроглифтер
бар.
Қола дәуіріне жылқы, сиыр, түйе, сондай-ақ екі
аяқты күйме арбалар бейнеленген композициялар жа-
тады; екі дөңгелекті арба жануарға шегілместен, сызба
түрінде көрсетілген. Стильдік ерекшеліктері жағынан
олар бір-бірінен көп өзгешеленбейді, сірә, олар бір уақыт
кезеңінде дүниеге келген болуы керек. Олардың ішінде
бірнеше жасанды түрде салынған суреттер бар, бірақ ол
кездің тақырыптық композициясы барынша бірыңғай. Құз
жартасының жоғарғы қабатына салынған екі айғырдың
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
79. Хантау петроглифтері