Стр. 333 - ТОМ2

333
тікесінен тік тіресіп тұрған жекпе-жек көрінісі ерекше көзге
түседі.
Сақ кезінің петроглифтері көбінесе сол беттер-
ге қашалған және бірқатар жағдайда олар қола дәуірінің
суреттерін басып қалған. Бірақ, тұтастай алғанда, бұл
беттердегі суреттер бірыңғай емес, өз кезегінде, бұрынғы
және кейінгі, сондай-ақ көптеген композициялар
құрамында бірін-бірі басып қалған бейнелер серия-
сы мұнда бөлектеніп көрініп тұрады. Сақ кезінің ойма
өрнектері негізінен шатқалдың шет жақтағы жартаста-
рына салынған және жабайы аңдардың – шөпқоректілер
мен жыртқыш аңдар бейнелерінің өзіне тән мәнерлерімен
сипатталады. Алайда галереяның негізгі қорын аң стилнің
кейбір элементтерін сақтаған, бірақ суреттің сақ өнеріне
тән пластикасын жоғалтқан, едәуір сәндік элементтері бар
бейнелеу дәстүрінің петроглифтері құрайды. Сурет кор-
пусы барлық мүмкін болатын сызықтармен толтырылған
жануарлар бейнелерінің пішіндік сериялары – волюта-
лар және басқа өрнекті фигуралар құздың басты пан-
носын (әшекейін) құрады. Жануарлардың шеберлікпен
жасалған нәзік фигуралары мұнда көркемдік дәстүрдің
жаңа кезеңінің, яғни б. з. д. I мыңжылдықтың екiншi
жартысындағы этномәдениеттiң келуiн растай отырып,
қола және сақ дәуірлерінің суретшілері ома өрнектерінің
үстiн басып қалған. Олардың ішінде арқасындағы қанатқа
ұқсайтын фигуралар көрсетілген ағаш тәрізді мүйізі бар
бұғының әдемі бейнесі ерекше көзге түседі. Тұтастай
алғанда, петроглифтердің бұл сериясы алыстағы солтүстік-
шығыстан, Орта Енисейдегі тагор тайпалары өнерінен
және Алтайдың пазырық мәдениетінен, сондай-ақ Шу-Іле
таулары (Аңырақай, Таңбалы) мен Ыстықкөл маңындағы
(Чолпон-Ата), сондай-ақ кейбір басқа да ескерткіштерінің
жартастық бейнелеу өнері ішінен өзіне ұқсастықтар таба-
ды. Осы ыңғайда Шолақжиделі петроглифтері Шу-Іле тау-
ларында суреттердің ең ірі сериясын құрайды және кейбір
өзіндік ерекшеліктерімен өзгешеленеді.
Ерте темір дәуірі ойма өрнектерінің тағы бір катего-
риясын айналар бейнесі құрайды. Айна-петроглифтер қазіргі
кезде оңтүстікте Құлжабасынан бастап солтүстікте Хантауға
дейінгі бүкіл Шу-Іле тауларына шоғырланған бірнеше пун-
кттерден табылды. Шолақжиделіде бір жазықтықта «қанатты»
бұғымен бірге томпайған түзу сабымен бес айна бейнелен-
ген. Олардың төртеуі өлшемдік қатынастары мен қалыптары,
яғни шынайы заттардың өлшемдері дұрыс сақталып
жасалған. Бейнелерді уақыты анықталған қолдан жасалған
I тыс. до н. э. Среди них выделяется уникальное изображение
оленя с древовидными рогами, на спине которого показаны
фигуры, напоминающие крылья. В целом эта серия петрогли-
фов находит аналогии далеко на северо-востоке, в искусстве
тагарских племен Среднего Енисея и пазырыкской культуры
Алтая, а также среди наскальных изображений некоторых
других памятников Чу-Илийских гор (Аныракай, Тамгалы)
и в Прииссыккулье (Чолпон-Ата). При этом петроглифыШо-
лакжидели составляют в Чу-Илийских горах самую крупную
серию рисунков данного типа и отличаются некоторым сво-
еобразием.
Еще одну редкую категорию гравюр эпохи раннего
железа образуют изображения зеркал. Зеркала-петроглифы
в настоящее время обнаружены в нескольких пунктах, рас-
средоточенных на всем протяжении Чу-Илийских гор от
Кулжабасы на юге до Хантау на севере. В Шолакжидели на
одной плоскости рядом с «крылатым» оленем изображены
пять зеркал с прямой выступающей ручкой; четыре из них
тщательно выполнены, с соблюдением пропорций, формы
и, видимо, размеров реальных предметов. Сопоставление
изображений с датированными артефактами позволяет не
Қола дәуірініңпетроглифтері баржақпартастар
Горизонтальные поверхности скал с петроглифами эпохи бронзы
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 79. Петроглиф Хан у