Стр. 651 - ТОМ2

651
да связаны с нефтедобычей и строительством жилых объек-
тов. Численность населения составляет 196,1 тыс. чел. (2003).
На территории города находится более 60 памятни-
ков истории и культуры. Установлены бюсты Абылай-хану,
Ибраю Жахаеву, генералу И. В. Панфилову, А. Молдагуловой,
на привокзальной площади установлен памятник Гани Му-
ратбаеву. На берегу Сырдарьи в живописном месте города
сооружен памятник в честь 1300-летия книги Коркыт-ата.
О далеком прошлом напоминают лишь развалины
древних городов и остатки оросительных каналов, до сих
пор сохранившиеся на юго-западе от Кызылорды, да краси-
вые архитектурные сооружения. Ознакомимся с некоторы-
ми из наиболее известных, все они находятся под охраной
государства.
Мечеть Айтбая построена в 1880–1885 гг. Расположе-
на в центральной части города. Это прямоугольное в плане
здание с размерами 16 × 22 м возведено из обожженного кир-
пича. На фасадах мечети выполнен богатый декор фигурной
кирпичной кладкой, особо выделен западный фасад с мих-
рабом. Он представляет собой композицию из вертикальных
и горизонтальных элементов – пилястр, карнизов, поясков.
Поверхность стены разделена пилястрами на пять частей:
центральная – с выступающим михрабом и по две с каждой
стороны от нее. Внутреннее пространство мечети разделе-
но стеной на вестибюль и молельный зал. Перекрытие зала
купольное на высоком барабане. Здание в интерьере ошту-
катурено и побелено. В советский период в здании распола-
гался кинотеатр (1950-е гг.), школа-интернат, ткацкий цех
(1970–1981 гг.), СНРМ «Кызылордареставрация», в настоящее
время здание используется по первоначальному назначению.
Сооружение примечательно тем, что здесь применен стиль,
нехарактерный для мусульманского культового зодчества.
ХІХ ғ. екінші жартысында да Перовскшағын қала болып
қалды, себебі тұрғындар негізінен оның төңірегіндегі Кіші жүз
қазақтарымен айырбас сауда жасаумен және орынборлық,
орта азиялық көпестермен сауда-экономикалық транзитте
өзара байланыс жасайтын делдалдықпен шұғылданды. 1868 ж.
онда көп бөлігінде орыс көпестерінің отбасылары жайғасқан
36 жеке үйлер мен 343 шағын дүкен болды. Дүкендерде орта
азиялық саудагерлер, бұқар еврейлері, татарлар мен ауғандар
сауда жасады. ХІХ ғ. 70-ші жж. бастап қала тұрғындарының
саны мал шаруашылығымен айналысып, бақша мәдениеті
мен жемістер өсіруге көшкен отырықшы қазақтар есебінен
көбейді.
1905 ж. Орынбор-Ташкент темір жолының іске
қослыуы қала дамуына түрткі болып, оны Шығыс Арал
өңіріндегі теміржол және маңызды әкімшілік-сауда
орталығына айналдырды. Перовскіде теміржол бекеті мен
депо салынды.
1917 ж. Перовскіде Кеңес өкіметі орнағаннан кейін
қалаға бұрынғы Ақмешіт атауы қайтарылды.
1925 ж. қалаға Қызылорда деген жаңа атау беріліп,
Қазақ АКСР-нің жаңа астанасына айналды.
Сөйтіп, Оренбургтан мұнда республика үкіметі көшіп
келді.
Қалада құрылыс белсенді түрде жүргізілді: көне са-
бан үйлердің орнына жаңа үйлер бой көтеріп, алғаш рет
электр қуаты іске қосылды. Алғашқы театр мен мәдениет
ошақтары ашылып, газет редакциялары, республикалық
баспасөз орталықтары ұйымдастырылды. Түркістан-Сібір
темір жолы құрылысының аяқталуына орай 1929 ж. аста-
на Алматыға көшіріліп, Қызылорда округтік және аудан
орталығы дәрежесіне түсіп қалды. 1938 жылдан бастап об-
лыс орталығы болды.
Ұлы Отан соғысы жылдары мен оның қарсаңында
Қызылорда мен облыс халқының саны Қиыр Шығыс, Балтық
маңы, Солтүстік Кавказдан күштеп қоныс аударғандар мен
КСРО-ның еуропалық бөлігінен эвакуацияланғандардың
есебінен өсті.
Соғыстан кейін дәнді дақылдар комбинаты, аяқ
киім фабрикасы, целлюлоза-картон зауыты, ет комбинаты,
тоқымалмайтын мата материалдары фабрикасы жұмыс істей
бастады. 1974 ж. «Қызылорда күріш өңдеу машиналары» за-
уыты іске қосылды.
Қазіргі кезде қалада жоғары білікті мамандар да-
ярлайтын оқу орындар жұмыс істейді. Негізгі өндірістік
кәсіпорындар мұнай өнімдерінің және тұрғын үй нысан-
Ескі қала көшелерінің бірі. 1984 жылғы фотосурет
Одна из улиц старого города. Фотография 1984 года
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 107. Горо К зы орда