Стр. 652 - ТОМ2

652
Айтбай мешіті. 1905 жыл. Жалпы көрінісі және интерьердегі күмбезі. 1984 жылғы фотосуреттер
Мечеть Айтбая. 1905 год. Общий вид и купол в интерьере. Фотографии 1984 года
дары құрылысын байланысты болды. Қызылорда қаласы
тұрғындарының саны 2003 ж. 196,1 мың адамға жетті.
Қала аумағында 60-тан астам тарихи және мәдени
ескерткіштер бар. Абылай хан, Ы. Жақаев, В. И. Панфи-
лов, Ә. Молдағұлова мүсіндері, вокзал маңындағы алаңға
Ғ. Мұратбаев ескерткіші қойылды. Сырдария өзенінің
жағасына, қаланың көрікті жеріне Қорқыт ата кітабының
1300 жылдығы құрметіне мемориалды кешен тұрғызылған.
Қалашықтың қираған үйінділері, Қызылорданың
оңтүстік-батысында қазірге дейін сақталған суландыру
құбырларының, әдемі сәулет құрылыстардың қалдықтары
өткен замандарды еске түсіреді. Солардың ішіндегі ең
белгілілерімен танысып өтейік, бұлардың барлығы мемлекет
қорғауында.
Қала орталығындағы Айтбай мешіті 1880–1885 жж.
салынған. Тікбұрышты бұл ғимарат күйген кірпіштен
тұрғызылған, көлемі 16 × 22 м. Оның алдыңғы беті кірпішті
мәнерлі тәсілдермен қалау арқылы ерекше сәнделген, әсіресе
пилястрлер, карниздер және белдеулерден композиция
құрайтын михрабы бар батыс беті ерекше көрікті. Қабырға
беті пилястрлер арқылы бес бөлікке бөлінген: орталық бөлік
– шығыңқы михраб және одан екі жақта екіден михрабы бар.
Мешіттің ішкі кеңістігі қабырға арқылы дәліз бен намаз
оқитын залға бөлінген. Зал төбесі биік барабанның үстіне
тұрғызылған күмбезбен жабылған. Ғимараттың іші сыланып,
ақталған. Кеңес өкіметі кезінде онда кинотеатр (1950-ші жж.),
мектеп-интернат, тоқыма цехы (1970–1981 жж.), МҒҚҚКШ
«Қызылорда қалпына келтіру» мекемесі секілді мемлекеттік
ұйымдардың пайдалануына берілген. Кейін мешіт өз қалпына
Церковь Христа Спасителя. Памятник архитектуры
XIX в. Расположен в исторически сложившейся части города.
Здание церкви состоит из двух объемов: основного центри-
ческого, включающего зал для молитв, и притвора, в котором
находится входная часть. Размеры постройки в плане 17 × 28
м, высота 18 м. Основной объем крестово-купольный, в пла-
не представляет собой равноконечный крест. Центральная
часть перекрыта полусферическим куполом на двухчастном
восьмигранном барабане. В барабане устроены восемь узких
оконных проемов с полуциркульными арками. Ветви креста
перекрыты сводами полуциркульного очертания, которые
образуют на фасадах закомары. В верхней их части выполне-
ны трехчастные окна повышенных пропорций, перекрытые
полуциркульными арками. На боковых фасадах устроены до-
полнительные входные проемы. Главный вход в молельный
зал расположен с западной стороны из притвора. Этот объ-
ем также двухсветный, увенчан куполом на восьмигранном
барабане, купол подобен основному, но меньших размеров.
В первом уровне находится входная часть. Во втором уровне
расположены хоры, которые освещаются тройными окнами,
расположенными в закомарах, и светом через окна в под-
купольном барабане.
Основным мотивом разработки стен фасадов является
рустовка стен, а также горизонтальные членения профили-
рованными карнизами. Горизонтальным поясом делится на
два уровня и внутреннее пространство. Подобные храмы по-
строены в Астрахани и Ташкенте.
Здание железнодорожного вокзала. Памятник архи-
тектуры. Построен в 1905 г. Вокзал сооружен в период строи-
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
07. Қызы орда қаласы