Стр. 141 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
127. Поселение Токсанбай
өсірілген бе, әлде жабайы ма, әзірше анықтау мүмкін болмай
отыр.
Остеологиялық материалдарды зерттеу бары-
сы қоныс тұрғындарының түйе, ақбөкен, құлан, үстірт
арқары, қарақұйрық сияқты жабайы жануарлардың етін
жегенін көрсетті. Сондай-ақ қасқыр, түлкі, қарсақ сүйектері
табылған.
Қоныстың түрлі қабатындағы мал сүйектері
бақташылық пен мал шаруашылығы және аңшылық кәсіп
Үстірт тұрғындарының қола дәуіріндегі негізгі тіршілік көзі
болғанын көрсетеді.
Үстірт пен оның төңірегіне жетудің қиындығы
және ежелгі мәдениеті зерттелген белгілі орталықтардан
алшақтығы тоқсанбайлық мәдени феноменнің өзгешелігін
нақты айқындады. Бұл қоныста діни-ғұрыптық міндет
атқарған тағы бір орыннан ат ауыздығына ұқсайтын екі сүйек
табылған. Ауыздық ат жүгенінің бір бөлшегі екендігі және
қос доңғалақты арбаға жегілген аттың басын бұлтартпай
бұруға арналғаны белгілі. Бұл көлік құралы қола дәуірінде
соғыста және аңшылықта, сондай-ақ түрлі рәсімдерде, діни-
ғұрыптық дәстүрлерде, жерлеу кезінде кең қолданылған.
Зоологтар бұл езуліктер жылқылар мен жабайы
түйелердің жамбас сүйектерінен жасалған болу керек дейді.
Екі сүйек те бір жүгеннің бөлшегі болуы әбден мүмкін. Бұл
тамаша бұйымдардың Арал-Каспий даласынан табылуы
таңғаларлық, өйткені олардың негізгі таралу ошақтары –
Еділ-Дон даласы, оңтүстік Орал маңы, Елек өзенінің төңірегі.
Мұндай езуліктер б. з. д. XVIII–XVI ғғ. пайдаланылған.
Бұл кезеңнің қорымдардан табылған езуліктері зерттеу-
шілердің көпшілігінің пікірі бойынша доңғалақты кешен-
ге жатады. Доңғалақты кешен дегенде тек сол кездегі эт-
носаяси құрылым мен оның ерекшеліктері, олардың
технологиялық жетістіктерінің деңгейі ғана емес, сондай-ақ
б. з. д. II мыңжылдықтың бірінші ширегіндегі түрлі бағыттағы
көшіп-қону үрдістерін тудырған және Еуразия құрлығының
едәуір бөлігін қамтыған жаһандық этноәлеуметтік мәдени
өзгерістерді тұспалдайды. Белгіленген құбылыстардың
қақ ортасында төрт немесе қос доңғалақты арба негізінде
жасалған қос атты екі доңғалақты (шарбақты) күйме арба-
лар болды.
Ат тартатын ежелгі дүниенің қаһарлы механикалан-
дырылған әскери машинасы – қос атты күйме арба тоқсан-
байдағы сияқты сүйек (мүйіз) езуліктер көмегімен басқару
нәтижесіне жеткен. Оны екі мың жылға жуық уақыт бойы
еуразиялық халықтар пайдаланып келген, ал қаралып отыр-
141
Тас келсап. Ерте қола дәуірі
Каменный пест. Эпоха ранней бронзы
Тас үккіш. Ерте қола дәуірі
Каменная терка. Эпоха ранней бронзы