Стр. 149 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
128. Cарматские cвятилища Устюрта
Маңайындағы аймақты тазалау кезінде тастан
жасалған құрбандық орындарынан тікелей жақын жерлер-
де кейінгі сарматтық жебелердің ұштықтарының үйінділері,
сиқырлы аңның суреті бар екі күміс жапсырма табылған бо-
латын.
Төбежіктік ғибадатханалардың салыну уақыты әзірше
б. з. д. IV ғ. болып табылады. Алайда мұндай құрылыстардың
жасы қалыптасқан діни көзқарастардың негізінде күрделі
тас құрылыстарының сәулеттік пішіндері мен оларды салу
тәсілдерінің дамуына орай одан да көне болып шығуы мүмкін.
Түпқараған ғибадатханаларымен қатар 3 Бәйте құлшылық
кешені салына бастайды.
Өз құдайларына ғибадатханалар салған деп бол-
жамдалып отырған адамдар – массагет тайпаларының
қауымдастығы болған. Орасан зор сәулет өнері
ғимараттары құрылысының тарихы бұл тек қоғамның сая-
си және экономикалық тұрақтылығы кезінде ғана болаты-
нын көрсетеді. Бұл жағынан сақ-массагеттік қауымдастығы
ерекше болып табылмайды. Күрделі сәулеттік жобадағы
ғибадатхана типіндегі тас құрылыс көшпенділер
қоғамдастығының тұрақты кезеңінде және ең біріншіден
табиғи жағдайдың қолайлы кезінде Үстірт пен Маңғыстауда
пайда болған. Даланың сулануы, жеткілікті азық базасы
мен тұрақты мал басының өсуі қоғам ішінде әлеуметтік
шиеленісті бәсеңдетсе, басқыншылық жорықтар еркін
халықты ата қонысынан кетуге мәжбүрледі. Әлеуметтің
саяси тұрақтылығы мемлекет бастауларын қолдауға
арналған мықты рухани-діни іргетастың қалыптасуымен
қатар жүрді.
Ежелгі мемлекеттерде жоғарғы билеушілер құдаймен
теңестірілді. Сондықтан қоғамдағы діни қауымдар әрқашан
бұл саясиланған парызды қолдап отырды. Тура сол
кезеңдерде құлшылық ететін және құдайға мінәжат ететін
діни орталықтар пайда болды.
Маңғыстау мен Үстірттегі Еуразия далалары
кеңістігіндегі сарматтардың ең көп ғибадатханалардың
шоғырлануы әзірге ғылыми түсініктемесі жоқ бірегей дерек.
Әлде бұл аймаққа апаратын жолдың қиындығы оған әлдебір
«жабық» рухани орталық ретінде маңыздылық дарытты ма
екен?
Тасты антропоморфты мүсіндердің жоғарғы
шоғыры Үстірт-маңғыстаулық діни кешен үшін бірегей
болып табылады. Ғибадатханадағы биіктігі 1-ден 2,5 м
астам мүсіндер саны 2–3-тен бастап 30–32-ге дейін жетеді.
Діни құрылыстан оңтүстікке және оңтүстік-батысқа
Время возведения тубежикских святилищ пока опре-
деляется IV в. до н. э. Однако возраст подобных построек
може т оказатьс я г ораздо древнее ввид у развитос ти архи-
тектурных форм и приемов строительства сложных камен-
ных соору жений на базе сформировавшихся ре лиг иозных
представлений. Одновременно с храмами Ту пкараг ана на-
чинает закладываться культовый комплекс Байте 3.
Пр е дпо ла г ае тс я, ч то насе лением, с тр оившим хр а-
мы с воим б ог ам, была конфе дераци я массаг е тс ких п ле-
мен. Ис тори я с троите льс тва г рандиозных архитект у рных
со­ору жений подсказывае т, что э то могло ос ущес твл ятьс я
только в периоды экономической и политической стабиль-
ности в обществе. И в этом отношении сако-массагетская
конфедерация не являе тся исключением. Сложные в архи-
тект у рном п лане каменные со ору жени я храмовог о типа
возникают на Устюрте и в Мангыстау в период стабилиза-
ции жизни кочевого сообщества, обус ловленной в первую
очер е дь благ опри ятными прир одными ус лови ями. Обвод-
ненность степи, достаточная кормовая база и постоянный
рост пог оловья скота сглаживали социальное напряжение
внутри общества, а завоевательные походы способствовали
149
Терең ғибадатханасынан табылған сармат жауынгерлерінің
тас мүсіндері.Біздің заманымызға дейінгі ІІ–І ғасырлар. Сурет
Каменные изваяния сарматских воинов из святилища Терен.
II–I века до нашей эры. Прорисовка
0 20 см