Стр. 151 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
128. Cарматские cвятилища Устюрта
изводимог о о бр а за под черкива лас ь почти о бязате льным
изображением меча, кинжа ла, г орита (совмещенные фу т-
ляры налу чья и колчана) и шлема (?), а высокий социаль-
ный – многовитковой гривной и браслета. Мечи и кинжа-
лы часто запечатлены в ножнах с портупейными ремнями.
Меч крепился на поясном ремне под животом. На поясах
вместо ременной пряжки показан крючок. Подобные бое-
вые пояса бытовали у казахов еще в XIX в. Кинжал присте-
гивался к правому бедру и был всегда под рукой.
Изо бр а женно е ору жие име ло дв уле звийные шир о -
кие или узкие к линки. На узкой ру кояти воспроизводи-
лись элементы декоративной отделки или кожаная обмот-
ка. Характерная деталь мечей и кинжалов – прямое пере-
крестие и серповидное или антенновидное навершие руко-
яти. Идентичное клинковое оружие существовало в IV–II вв.
до н. э. у носителей раннесарматской культуры Поволжья,
Южного Урала и прилегающих территорий.
На левом боку скульпту р запечатлен горит. Как пра-
вило, с ложно со с тавным по конс тру кции был л у к. В про -
це ссе изг о тов ле ни я в ег о де р е в янные де та ли вк люча ли
кос ть, рог и с у хожилия, что придава ло ему необычайн ую
у пр у г о с т ь . Не б о льшие р а змеры л у ка позв о л я ли с т р е лк у,
с и д ящем у на коне , с в о б од но по в о р ачи в ат ь с я и быс т р о
с тр е л я т ь. Ко л ча н у в се х а н тр опоморфных фи г у р за по л-
Барлық мүсіндердің басында дулыға тәрізді былғары бас киім
бар деген пікірлер де бар.
Б. з. д. ІV–ІІІ ғғ. көшпенділедің сенімін өзгерткен оқиға
болуы мүмкін. Бұл кезеңде түпқарағандық ғибадатханалар
сүйек сақтаушыға айналып, адам сүйектері салымен боса-
тылды. Сүйектерімен бірге тұрмыс заттары мен қарулар,
сәндік бұйымдар, саз-балшықты ыдыстардың барлығы өлген
адамның жанына басқа әлемге барғанда серік болады деп
сенді. Діндегі мұндай кенет өзгерістер халықтың ауысуы
тұсында болуы мүмкін. Тарихи дереккөздерде бұл уақытта
жаңа көшпелі бірлестік – даилардың (дах) аты аталады. Ол ту-
ралы мәліметтер шым-шытырық. Страбон Каспий теңізінің
шығыс жағалауын сипаттай отырып, дай атты жауынгер
көшпенділерді атады, олардың лақап аты апарндар, олар
Гирканияға, Несей мен Парфияға қашқан.
Даиларда батыр бабаларына табынудың күшті бол-
ғанын, көшпелі тамаша бейнелерінен көреміз. Б. з. д. ІV–ІІ ғғ.
тас мүсіндер Үстірттің солтүстік-батыс және солтүстігінде,
өте ерте уақыттағы діни құрылыстармен көршілес кездеседі.
Үстірт ғибадатханаларының орасан кешендері ең біріншіден
көктемгі және күзгі күн теңелумен байланысты күнтізбелік
мейрамдарда, маусымдық көші-қон кезінде қалыптасқан.
Б. з. д. ІІІ–ІІ ғғ. Маңғыстау аумағында зороастризм
идеясымен өлген адамның сүйегін тазалап арнайы ыдыс –
151
Қызыұйық ғибадатханасының діни құрылысының
басты сызбасы. Біздің заманымызға дейінгі
І мыңжылдықтың ортасы – соңы
План главного культового сооружения святилища Кызылуйык.
Середина – конец I тысячелетия до нашей эры
Қызылұйық ғибадатханасындағы
храмның графикалық қайта қалпына
келтірілген нұсқасы
Вариант графической реконструкции храма
святилища Кызылуйык
0 8 м 0 5 м