Стр. 145 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
128. Cарматские cвятилища Устюрта
С сс ле дова ние с армато -масс а г е тс ких хр амов-
святилищ в степях между Аральским и Ка-
спийским морями раскрыло многие аспекты
мир овоззр ени я и р е лиг иозных пр е дс тав ле-
ний ранних кочевников, живших на э тих
территори я х . К чис л у на иб о ле е изв е с тных пам я тников
этого круга относятся Байте 1–3, Терен, Карамунке, Конай
и другие.
В 1990-е г г. на северных чинках Ус тюр та и Доныз-
тау были о ткрыты новые храмы- с вяти лища со с тат уями,
в о с п р о и з в о д ящими в о о р у же нны х в о и но в , в т ом ч ис ле
же нщи н - в о и т е л ь н и ц , п р е д п о л о ж и т е л ь н о п р и н а д л е ж а в -
ших к массаг е тскому э тническому массиву. Эти памятни-
к и по зв о л яю т вы де л и т ь ус тюр тс ко -ма н г ыс т аус к ий оча г
мон у ме н та л ьног о ис к ус с т в а д р е вни х коче внико в. С та ли
изв е с тны о с татки хр амовых по с тр о ек и на территории
Мангыстау.
И
армат-массагет киелі ғибадатханаларын зерт-
теу Арал мен Каспий теңіздері аралығындағы
көне көшпенділер дүниетанымы мен діни
түсініктерінің біршама қырларын алдымызға
жайып салды. Осы топтың ең белгілі
ескерткіштеріне 1–3 Бәйте, Терең, Қарамөңке, Қонай және т. б.
жатады.
1990-шы жж. Үстірт пен Доңызтаудың солтүстік
шыңдарында болжам бойынша массагеттік этникалық топқа
жататын қарулы жауынгерлерді, оның ішінде әйелдер де бар,
сомдаған мүсіндер бар жаңа ғибадатханалар ашылған бо-
латын. Бұл ескерткіштер көне көшпенділердің монументтік
өнерінің үстірт-маңғыстаулық ошағын жекелей қарастыруға
мүмкіндік береді. Маңғыстау ауданында ғибадатханалық
құрылыстың қалдықтары табылды.
Үстіртте орналасқан 3 Бәйте ғибадатханасы ХХ ғ.
аяғында зерттелген болатын. Бәйте ғимаратының диаметрі 19 м.
Ішкі бөлмелерінің қабырғасы 3 м биіктікке дейін сақталған.
Құрылыстың сыртқы пішіні екі сатылық құрылымнан – ци-
линдр мен күмбезден тұрған. Күмбездің биіктігі 10 м. Құры-
лыстың мықты тіреуіш қабырғасының қалыңдығы 2,5 м. Ай-
қасқан «крест» тәрізді дөңгелек зал, онда тас еден төртбұрыш –
құрбандық шалатын, ортасында қисық крест бейнесі ойылған.
Құрылыстың сыртқы қабырғасынан кіретін есік табылмады.
Орталық залға 2,5 м биіктіктен тас саты апарады екен, оның 14
баспалдағы сақталыпты. Ескерткіш б. з. д. IV–III ғғ. жатады.
Ғибадатхананың ішкі-сыртқы қабырғаларында рулық
белгілер мен суреттер молынан салынған. Олардың пай-
да болған уақытын анықтау өте күрделі. Болжам бойынша,
таңбалардың көп бөлігі алан кезеңіне жатады.
Терең ғибадатханасы Маңғыстау ауданының аумағын-
дағы Үстірт бекетінен оңтүстік-шығысқа қарай 29 км жер-
де, Терең құдығынан 1,5 км жердегі шөгінділер шыңында
145
Қызылұйық ғибадатханасы. Біздің заманымызға дейінгі
І мыңжылдықтың ортасы – соңы.
Ғұрыптық құрылыстың жалпы көрінісі
Святилище Кызылуйык. Середина – конец I тысячелетия
до нашей эры. Общий вид главного культового сооружения
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны 128. Үстірттегі сармат ибад тханалар