Стр. 512 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

512 Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай47. Солтүс iк Балқаш маңының петроглифтері
рулық таңбаларына жататын көрінеді. Бесоба жартас
суреттерінің галереясының соңғы кезеңі XIX–XX ғғ. Осы
кезде Солтүстік пен Солтүстік-Батыс Балқаш маңына
Қарқаралы уезіндегі арғын тайпасының тобықты руы
келіп қоныстанды. Өзен маңындағы жарқабақтарға
олардың рулық таңбаларыдалынып, Тораңғы алабының
кейінгі тұрғындарының иелік құқын айқындай түсті.
Ортағасырлардағы сияқты, петроглифті дүниеге
әкелушілердің шығармашылық қуаты негізінен бұрыннан
бар композицияларды қайта жасау мен жаңалауға
бағытталған. Жартас өнерінің жеке өзіне тән белгісі –
ертедегі көшпелілер репертуарынан қалған ат тұяғының
ізі Бесобаның геологиялық қыртыстарында әлденеше
рет қайталанады. Бірақ көптеген суреттер орындау
шеберлігі жағынан аса өзгешеленбейді, сөйтіп бейнелеу
шығармашылығының бұл дәстүрі біртіндеп жойыла берді.
Солтүстік Балқаш маңы жартас суреттерінің
ерекшелігін толық көрсетуге Қалмақемел тауын-
да орналасқан басқа петроглифтер мүмкіндік береді.
Шығыстан батысқа қарай созылып жатқан бұл аласа тау
сілемі көптеген бұлақ суларымен жаз ортасына дейін
шалғынды шөбі көгеріп тұратын кең жазықты кесіп өтеді.
Сол бұлақтардың жағасын бойлай неолит дәуірінен ХХ ғ.
басына дейінгі әр алуан кезеңнің қоныстары мен зиратта-
ры ұшырасады, ал сайдың сол жақ жартасты беткейінде пе-
троглифтер кездеседі, олар әсіресе аңғардың орта тұсында
өте көп. Сол жерде алқап бір сарынды иілім жасайды және
баурайдың ең төменгі жағынан өтеді, оның тік шаншылан өте
көп тастарының беті «тотыққан», жартас суреттер үшін та-
Северного и Северо-Западного Прибалхашья казахов Карка-
ралинского уезда – аргынов рода тобыкты. Их родовые тамги
на поверхности приречных скал вблизи зимовок фиксиру-
ют владельческие права позднейших обитателей долины Ту-
ранги. Как и в средние века, творческая энергия создателей
петроглифов была направлена, главным образом, на преоб-
разование и подновление уже существовавших композиций.
Специфический мотив наскального искусства – след конско-
го копыта – выделен из репертуара древних кочевников и
вновь многократно воспроизводится на дайках Бесобы, но
в целом подавляющая часть гравюр не отличается исполни-
тельским мастерством, свидетельствуя об угасании традиций
этого вида изобразительного творчества.
Полнее представить особенности наскального искус-
ства Северного Прибалхашья позволяют петроглифы друго-
го местонахождения, расположенного в горах Калмакемель.
Этот невысокий горный массив с востока на запад пересекает
широкая, зеленеющая луговыми травами долина, питаемая до
середины лета многими родниками. Вдоль ее берегов нахо-
дятся стоянки и могильники разного возраста от неолита до
начала XX в., на левом скалистом склоне ущелья повсеместно
встречаются петроглифы, но особенно много их в средней
части долины. На этом участке долина делает плавный изгиб
и проходит у самого подножия склона, скалы которого вы-
деляются большим количеством ровных вертикальных по-
верхностей, равномерно покрытых «пустынным загаром»,
создававшим идеальный фон для наскальных гравюр. Многие
петроглифы имеют достаточно крупные размеры, чтобы их
можно было разглядеть с расстояния 10–20 м от подножия
Қалмақемел. Негізгі алқап
Калмакемель. Вид главной долины