Стр. 521 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

521
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 48. Историческая область Улы у
лады, ал Жетіқоңыр құмдары бізге тас құрал-саймандары
мен қарулардың алуан түрін жеткізді (қырғыштар, нукле-
устер, найза ұштары, тескіштер, пышақтар). Ғалымдар
Жаманайбаттағы палеолит дәуірінің бірнеше тұрақтарын
тауып, оларды зерттеп жатыр. Мезолит және неолит
дәуіріндегі ескерткіштер үлкен қызығушылық танытуда,
олардың ішіндегі ең маңыздылары Талдысай мен Жезді
өзендерінің қосылған жеріндегі Аяқбұлақ және Тоқтауыл
тұрақтары. 2002–2004 жж. Тоқтауыл тұрағында қазба
жұмыстары жүргізілген кезде, 100 м2 алаңнан көне заман
адамдары жасаған 10 мыңға жуық тас бұйымдар табылды.
Қола дәуірінің айрықша маңызды ескерткіштеріне
көне кеніштер жатады, оларды зерттеген кезде мұнда
тонналап кен өндірілгені анықталды. Жезқазғандағы
кеніштерден алынған кен алдымен байытылып, содан
кейін металлургиялық пештерде балқытылған. Солардан
өндірілген өнімдер мен бұйымдарды осы өңірдегі тұрғын
халық қана пайдаланумен шектелмеген, оларды алыс
өлкелерге де экспорттаған.
Б. з. д. I мыңжылдықтың екінші жартысына Айбас да-
расы, Жанайдар, Үйтас (Айдос), Талдысай қорымдары жата-
ды. Оларды қазған кезде мол материал табылды. Соңғысына
1992 ж. бастап бірнеше маусым бойы архелогиялық зерт-
теулер жүргізілді. Осы жерден тұрғын үй-жайлардың, өн-
дірістік шеберханалардың, металлургиялық пештердің
қыруар қалдықтары мен ас үй ыдыстарының сынықтары
представлялись для кочевника не только удобными пастби-
щами, но и отвечали их эстетическим критериям. Так, стар-
ший сын «потрясателя Вселенной» Чингис-хана Джучи (Жо-
шы), «когда увидел воздух и воду Кипчакской земли, то он
нашел, что во всем мире не может быть земли приятнее этой,
воздуха лучше этого, воды слаще этой, лугов и пастбищ об-
ширнее этих». Через более чем полтора века устремившийся
с тремястами тысячами войск в погоню «по кровь Тохтамыш-
хана» железный хромец Тимур, восхищенный панорамой
Улытауских гор, дал здесь отдых своим войскам и велел со-
орудить памятный знак и высечь надпись о своем пребыва-
нии тут, «дабы люди помнили с благодарностью».
В Улытау встречаются места исключительной природ-
ной красоты, проходят пути миграции водоплавающих птиц,
обитают редкие виды животных и растений. Естественно,
столь благодатная земля привлекала человека с древнейших
времен. Улытауская, а точнее Улытау-Жезказганская культур-
ная область объединяет многочисленные и разнообразные
памятники природы, истории, археологии, имеющие, несмо-
тря на разнохарактерность и разновременность, свою вну-
треннюю так называемую «связь времен», начиная с эпохи
каменного века до сегодняшнего дня. Одним из древнейших
памятников раннего палеолита (ашель) является стоянка
Обалысай на реке Жезды. Хорошо исследована мастерская
каменного века, расположенная неподалеку от мавзолея
Дузена, а пески Жетыконура сохранили и донесли до нас
Едіге тауы
Гора Едыге