Стр. 526 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

526
Басқамыр қалашығы. VIII–XI ғасырлар. Консервациядан кейінгі қазылған құрылыстардың жалпы көрінісі.
Солтүстік-батыстан түсірілгендегі көрініс
Городище Баскамыр. VIII–XI века. Общий вид вскрытых раскопками остатков строений после консервации. Вид с северо-запада
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай48. Ұлытау тарихи өңірі
легендарного Едыге. На той же вершине, рядом с каменным
курганом Едыге, якобы похоронен золотоордынский хан
Тохтамыш. Курган Едыге археологическому исследованию
не подвергался.
Во времена ЗолотойОрды район Улытау являлся местом
погребения золотоордынских ханов. Здесь строились мавзолеи
из красного жженого кирпича, купола некоторых из них обли-
цовывались плитками с голубой поливой. Сохранились до на-
ших дней мавзолеи с гранеными барабанами –Жоши-хан, Жу-
бан-ана. У первого семнадцатиреберный звездчатый барабан,
а у второго восьмигранный. К сожалению, золотоордынские
мавзолеи, украшенные резной терракотой, до нас дошли уже
без куполов. Это мавзолеи Аяккамыр в 8 км от поселка Жезды
и Болган-ана у слияния рек Каракенгир и Сарысу. Тем не ме-
нее, их монументальность, качество кладки стен, декоративные
украшения производят неизгладимое впечатление.
Особняком стоит загадочно величественный мавзо-
лей Алаша-хан. Его основной объем с куполом достаточно
хорошо сохранился, а проведенные реставрационные рабо-
ты по укреплению и частичному восстановлению отдельных
разрушенных конструкций позволяют видеть его в более
цельном виде, чем два вышеуказанных мавзолея. Название
мүмкіндік бермейді. «Шараф-нама-ий шахи» тарихи
шежіресінің авторы Хафиз Таныш, Ұлытаудағы әскери
жорықтармен байланысты 1582 ж. оқиғаларды суреттей
отырып, Талмас ата, Болған ана, Жошы хан кесенелері
және осы өңірдегі басқа да ескерткіштер туралы еске ала-
ды, бірақ Алаша ханның анағұрлым ірі және зор кесенесін
атамайды. Ал Алаша хан мен Жошы ханның кесенелері бір-
бірінен бар жоғы 30 км қашықтықта орналасқан. Оның
үстіне, қайсыбір Баба сұлтанның соңына түскен әскери
іздестіру жасағы осы өңірді түгел тіміскілеп шықты, демек,
Алаша ханның кесенесі осы кезге қарай салынған болса,
онда мұқият шежірешінің қаламынан қалайша тыс қалды?
Осы негіздемеге сүйеніп, ескерткіштің уақытын белгілеу
мүмкін емес. Бұл мәселені шешу үшін кесенеде сәулетті-
археологиялық зерттеулер жүргізіп, сәулетті-құрылымдық
ерекшеліктеріне талдау жасап, оларды ғимараттар пай-
да болған кездегі өңірдің құрылыс мәдениеті туралы
мәліметтермен салыстыру қажет.
Ұлытау стратегия жағынан маңызды болған Сырдария
мен Еділ-Жайық өңірінің арасында орналасқан, осы мекенді
иеленген көшпенді хандық нығая түсті. Сондықтан Сырда-
рия және Еділ мен Жайық маңындағы қалалар үшін күрес