Стр. 517 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

517
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 47. Петроглифы Северного Прибалхашья
бұл кезеңнің суреттері көп емес, олар орталық галерея жар-
тастарында өте сирек кездеседі және олар бір-бірімен бай-
ланысты түпкі ой-мазмұны бойынша композициялық серия
құрай алмайды.
Ерте дәуірдегі және ортағасырлардағы көшпенділер
петроглифтерінің репертуары Бесоба ескерткішіне
қарағанда едәуір бай, бірақ саны соншалықты көп емес.
Номадтардың тіршілік аймағы, негізгі сайдан солтүстікке
және Қалмақемелдің оңтүстік беткейлеріне қарай созылады.
Батыс Моңғолия мен Алтайдың «бұғы» стиліндегі бұғылар
мен басқа да жануарлар бірыңғай контурлық (пішіндік)
бейнеде кездеседі, ат тұяғының бейнесі тағы да ұшырасады.
Бір таңғаларлық жайт, Минусинск қазаншұңқырындағы
тагар мәдениетінің өзіндік суреттерін дәлме-дәл еске
түсіретін антропоморфтық мүсіндер композициясының
көптігі. Ортағасырлық петроглифтер аз көрініс тапқан,
бірақ олардың ішінде Алтай мен Тарабағатайдан бастап
Шу аңғарына дейінгі басқа да ескерткіштерде кездесетін
таңбалар бар. Қалмақемел жартастарындағы көне гале-
реяларда кейінгі петроглифтер жоқ десе де болады,
олар XIX ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы қыстауларға жақын
шоғырланған және барынша шынайы суреттермен берілген.
Мұнда жартас сурет өнерінің соңғы іздері секілді арғын
таңбалары жиі кездеседі.
Тас дәуірінен бастап бүгінге дейінгі тарихтың
көптеген кезеңдерінің ескерткіштерін сақтап келген
және дала малшыларының жартас өнерінің аса маңызды
орталықтарының бірі болып табылатын Солтүстік
Балқаш маңына оңайлықпен аяқ жете алмайтындықтан
Қазақстанның көне мәдениетінің осынау үлкен қоры ба-
рынша жақсы сақталып қалды.
что составляет тематическую основу наскального искусства
Казахстана этой эпохи во всем его ареале. Однако рисунков
этих в Калмакемель немного, они редки на скалах централь-
ной галереи и не образуют связанных по замыслу серий ком-
позиций.
Репертуар петроглифов ранних и средневековых ко-
чевников значительно богаче, чем, например, в Бесобе, но
количество их столь же невелико. Обитание номадов рас-
пространяется на смежные долины к северу от главного
ущелья и южные склоны Калмакемель. Единичны контурные
изображения оленя и других животных в стиле «оленных»
камней Западной Монголии и Алтая, вновь встречаются изо-
бражения конских копыт, но самой удивительной является
композиция с множеством антропоморфных фигур, живо
напоминающих самобытные рисунки тагарской культуры
Минусинской котловины. Средневековые петроглифы мало-
выразительны, но среди них есть тамги, встречающиеся на
других памятниках от Алтая и Тарбагатая до Чуйской долины.
Поздние петроглифы Калмакемель на скалах древней гале-
реи практически отсутствуют; они концентрируются вбли-
зи зимовок конца XIX – начала XX в. и представлены порой
весьма реалистичными гравировками; здесь же многократно
повторяются изображения тамги аргынов, маркирующие по-
следний всплеск наскального творчества.
Огромная территория Северного Прибалхашья благо-
даря своей труднодоступности остается сегодня богатейшим
резерватом древней культуры Казахстана, сохраняющим па-
мятники многих этапов истории от каменного века до ново-
го времени и являвшимся одним из важных центров само-
бытного наскального искусства скотоводов азиатской степи.