Стр. 26 - ТОМ2

26

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

55. Жетісу көмбелері

К малоизвестным кладам эпохи поздней бронзы

относится комплекс Борохудзир (в районе села Койтын).

Клад состоит из 19 бронзовых (медных) предметов и пред-

ставляет собой обычный комплекс эпохи поздней бронзы

X–VIII вв. до н. э. Набор инструментов в нем очень близок

составу других кладов Семиречья и Кыргызстана.

Еще один из малоизвестных комплексов – Андре-

евский клад (ныне поселок Кабанбай Алматинской обла-

сти). В его состав входят топор висло-обушный, кельт, тес-

ла, зубило, долота, стамеска, пробойник, фрагмент медно-

го (?) сосуда, сосуд медный (бронзовый?) клепаный; бляш-

ка с щитком, литое кольцо, сферические бляшки. Видимо,

весь комплекс можно датировать эпохой поздней брон-

зы X–VIII вв. до н. э.

Состав этих и других семиреченских кладов свиде-

тельствует о наличии здесь, в пределах евразийских сте-

пей, особой металлургической провинции, объединяющей

Семиречье, Восточный Казахстан и некоторые примыка-

ющие к нему районы Южной Сибири. Внутри нее в Семи-

речье локализуется один из самостоятельных металлурги-

ческих очагов. При этом ряд категорий предметов из этих

кладов являются общими для всей огромной территории

Евразии, типичными для андроновской металлургической

провинции: прорезные наконечники копий, долота желоб-

чатые и копьевидные и т. д. Бритвы свидетельствуют о за-

падных причерноморских связях этого региона, но основ-

ная часть предметов кладов имеет местное происхождение.

О причинах появления кладов, распространенных

на территории Евразии в эпоху поздней бронзы, существу-

ет несколько точек зрения:

- это семейные клады, появление которых отража-

ет процесс социальной и имущественной дифференциа-

ции позднеандроновских племен, свидетельствует о напря-

женной обстановке в степи, участившихся военных стол-

кновениях;

- это клады литейщиков, обусловленные выделением

металлообработки в особую отрасль ремесленного произ-

водства;

- возможно, кризисное состояние металлообработки

в эпоху поздней бронзы вызвало сокращение производ-

ства металлических изделий и образование многочислен-

ных кладов;

- появление кладов вызвал кризис, отразившийся в

упадке металлообработки в отдельных регионах и разви-

тии торговых связей;

жатады. 19 қола (қорғасын) бұйымнан тұратын мұндағы

көмбе шамамен б. з. д. Х–VІІІ ғғ. кейінгі қола дәуіріні кешені

болып табылады. Ондағы құралдар жиынтығы Жетісу мен

Қырғызстаннан табылған басқа да көмбелерге біршама ұқсас.

Көп танылмаған кешендердің тағы бірі – Андреев

көмбесі (қазіргі Алматы облысындағы Қабанбай ауылы). Бұл

жерден уатқыш балта, кельт, шот балта, шапқы, қашау, тескіш,

қорғасын (?) ыдыстардың сынықтары, жамаулы қорғасын

(қола?) ыдыстар, қалқанды қаңылтыр белгі, құйылған жүзік,

сфералық қаңылтыр белгілер табылды. Осы заттарға қарай

отырып бұл кешенді б. з. д. Х–VІІІ ғғ. сай келетін кейінгі қола

дәуірінің мұралары қатарына жатқызуға болады.

Осы және басқа да Жетісу көмбелерінің құрамы осы

жерде Жетісу, Шығыс Қазақстан және Оңтүстік Сібірдің

кей өңірлерін біріктірген ерекше металлургиялық өлке

болғанын дәлелдейді. Солардың ішінде Жетісуда дербес

металлургиялық ошақ оқшау тұр. Бұл көмбедегі бұйымдардың

кейбіреуі, мәселен найза ұшы бүкіл Еуразия аумағына ортақ

андронов металлургия өндірісінің типтік үлгісі болып табы-

лады. Ұстаралар бұл аумақтың Батыс Қара теңіз маңымен

байланысын дәлелдейді, дегенмен көмбенің негізі бөлігі

жергілікті бұйымдар болып табылады.

Кейінгі қола дәуірінде Еуразия аумағына кең

таралған көмбелердің пайда болу себептері туралы бірнеше

көзқарас бар:

- бұл – отбасылық көмбелер, олардың пайда болуы

кейінгі андронов тайпаларының мүліктік және әлеуметтік

жіктелу үдерісін бейнелейді, сондай-ақ әскери қақтығыстардың

жиілегендігін дәлелдейді;

- металл өңдеу өнерінің қолөнер өндірісінің ерекше са-

ласы ретінде бөлініп шығуының белгісі, металл құюшылардың

көмбесі;

- кейінгі қола дәуіріндегі металл өңдеу дағдарысына

орай жинақталған көмбелер;

- жекелеген өңірлерде металл өңдеудің құлдырауы мен

сауда байланыстарының үзілуіне орай пада болған көмбелер;

- көшпелі мал шаруашылығына өту мүліктік жіктелу

үрдісін жылдамдатты, яғни қола дәуірі соңында бағалы

бұйымдар (металл бұйымдар) жеке отбасылардың, әскери

қолбасшылардың қолына жинақталды; жиі болатын әскери

қақтығыстар қола дәуірінің соңында көмбе санының артуы-

на себеп болды;

- қауымдар арасындағы еңбек бөлінісі мен олардың

арасындағы экономикалық байланыстары арқасында осы

металл көмбелер пайда болды;