Стр. 609 - ТОМ2

609
Қошқарата өзені алқабындағы ортағасырлық Қарлығаш қалашығы
Средневековое городище Карлыгаш в долине реки Кошкарата
ми могилы знаменитых ходжей. Исторические предания со-
временных жителей края передают сведения как о приходе
конратов в Каратау в начале XIX в. и вытеснении найманов,
так и о событиях более отдаленных времен – периода джун-
гарского нашествия 1723 г. «Актабан шубырынды».
К югу от Арпаузена на левом берегу реки Кошкарата
возвышается небольшой искусственный холм – остатки укре-
пленного поселения, о древности которого говорят россыпи
средневековой глазурованной посуды на склонах бугра и окру-
жающей его площадке, но на руинах заброшенного поселения
встречаются каменные надгробия с эпитафиями XVII–XVIII вв.
Холм носит название Карлыгаш, происхождение которого объ-
ясняет следующая легенда. Внезапно напавшие на казахский аул
джунгары безжалостно истребили всех его жителей, и только
приглянувшейся предводителю ойратов красавице Карлыгаш,
дочери главырода, была дарована жизнь. Девушке суждено было
стать наложницей тайши, но прежде она убедила его предать
погребению останки погибших родичей; джунгарские воины
выполнили приказ своего предводителя, а когда над братской
могилой вырос огромный земляной холм, Карлыгаш выхватила
у тайши ножи заколола себя на глазах у изумленных врагов. Воз-
можно, немыми свидетелями горестных времен джунгарского
нашествия и последующих междоусобий являются руины дру-
гого поселения на северной периферии Арпаузена, в урочище
Дурбен, где на поверхности холма наряду с прочими находками
часто попадаются крупные свинцовые снаряды от фитильных
ружей, применявшихся народами Казахстана и Средней Азии
вплоть до XIX в.
О древнейших обитателях этой местности рассказы-
вают археологические памятники Арпаузена, в том числе
басында Қаратауға қоңыраттардың қалай келгендігі, най-
мандарды ығыстыруы туралы, жоңғар шапқыншылығы мен
«ақтабан шұбырынды» сөз болады.
Арпаөзеннен оңтүстікке қарай Қошқар ата өзенінің
сол жағалауында шағын жасанды төбешік – нығайтылған
қоныстың қалдықтары тұр. Оның көнелігін өр беткейлерінде
шашылып жатқан ортағасырлық ыдыс сынықтары мен
алаңқай көрсетеді, бірақ тастанды қоныс қалдықтары
үстінде эпитафияларымен XVII–XVIII ғғ. қабір үсті тасты
ескерткіштері кездеседі. «Қарлығаш» атты төбешік туралы
мынадай аңыз бар: қазақ ауылына тұтқиылдан жоңғарлар
шабуыл жасап, адамдардың бәрін қырып жояды, тірі қалған
тек қана ойраттар қолбасшысының көзіне түскен ру
басшының әдемі қызы Қарлығаш болды. Оны тайшының
күңі болуға мәжбүрледі, оған көнген Қарлығаш, тайшыдан
қаза тапқан туыстарының сүйегін жерлеуге өтінеді. Жоңғар
жауынгерлері басшыларының бұйрығын орындағаннан
кейін, Қарлығаш тайшының қолындағы пышақты жұлып
алып, аң-таң болған жаудың көзінше өзін-өзі өлтірді.
Мүмкін, Арпаөзеннің солтүстік шетіндегі Дүрбен
шатқалындағы басқа қоныстың қалдықтары да жоңғар
шапқыншылығы мен кейінгі қарама-қайшылықты қайғылы
кезеңнің үнсіз куәгері болып тұрған болар. Төбешіктің
бетінде басқа да археологиялық олжалармен бірге XIX ғ.
дейін Қазақстан және Орта Азия халықтары қолданған
білтелі мылтықтың ірі қорғасын оқтары кездеседі.
Бұл жерді мекендегендер туралы Арпаөзеннің архео-
логиялық ескертікштері, соның ішінде жартастарға салынған
көптеген суреттер де әңгімелейді. Бұлақтарға жақын бірнеше
жерлерде неолиттік реңктегі кремнийлік бұйымдар та-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 103. Петроглифы Кара у