Стр. 615 - ТОМ2

615
Арпаөзен. Сиыну кейіпіндегі адамдардың бейнесі. Қола дәуірі
Арпаузен. Изображения людей в позе адорации. Эпоха бронзы
Орта Азия көне мәдениетінің көркем пластикалық зат-
тарына жақындатады. Арпаөзеннің ерте петроглифтері
Қойбағардағы және Қаратау шатқалындағы, сондай-ақ
Қызылқұмдағы Бөкентау мен Зарафшан алқабындағы
(Өзбекстан), Сармышсай шатқалындағы жартас сурет
өнерінің танымал ескерткіштерімсен толық ұқсастық та-
бады. Арпаөзендегі жартас суреттері ежелгі Бактрия мен
Маргиананың құйма мүсіндері мен қолдан жасалған заттары-
на да қатты ұқсайды. Ерекше көркемдік құндылығы жағынан
Қаратау петроглифтері б. з. д. II мыңжылдықтың бірінші
жартысындағы ежелгі егіншілік мәдениет пен Қазақстанның
далалық тайпаларының өзара белсенді әрекетінің ерте
дәуірін бейнелейтіні сөзсіз.
Арпаөзен петроглифтерінің екінші ежелгі сериясы
неғұрлым көбірек. Олар шатқал аузындағы жартастарда
шоғырланған, басқа жерлерде шағын топтары кездеседі.
Сондай-ақ суреттер де қола дәуіріне жатады, алайда ертедегі
суреттерден едәуір ерекшеленеді. Бейнелер қырынан са-
лынып, нақты дәл көрсетілген: адамдар – бір аяқты және
артында салбыраған құйрығы бар, ал жануарлар – бірдей
қалыптағы қос аяқты әсем сұлбалы. Бұл бейнелер Байқоңыр
мен Теректі әулие петроглифтері арасындағы ұқсастықты
көрсетеді және б. з. д. II мыңжылдықтың ортасындағы ан-
дронов мәдениеті тайпаларының Орталық Қазақстаннан
оңтүстікке, Орта Азия оазистеріне қарай жылжығанын
бейнелейді.
Суреттердің тағы да бір сериясы Жетісуда Таңбалы,
Құлжабасы, Ешкіөлмес және тағы да басқа қола дәуірінің
петроглифтеріне ұқсас. Арпаөзен мен Қаратаудың
оңтүстігіндегі ескерткіштерде олар ертедегі палимпсест-
терде кездеседі және одан бұрынғы петроглифтерді жиі жа-
уып отырады, б. з. д. II мыңжылдықтың аяғындағы қандай да
бір келімсектердің салған жаңа суреттері одан ертеректегі
петроглифтердің үстіне салынған, мұның өзі жаңа суретпен
арада сабақтастық жоқтығын дәлелдейді.
Арпаөзенде салыстырмалы түрде алғанда ерте темір
ғасырының петроглифтері аз, алайда сақтардың аң стилінде
бейнеленген бұғы, қабан, аюлардың ірі суреттерінің (1 м
дейін) бірнеше композициясының сапасы өте жоғары.
Олардың кейбіреулері б. з. д. VII–VI ғғ. Памир мен Арал маңы
сақ қорымдарының қолданбалы өнер заттарының зооморфты
бейнелеріне ұқсайды.
Арпаөзен ортағасырлық петроглифтерінде ежелгі
композицияларды жиі толықтыратын түйелер мен салт
аттылардың бейнелері жеткілікті. Мұнда соғыс сюжетті
лесниц, парных антропоморфных фигур в позе адорации, а
среди зооморфных персонажей – фигуры быка.
Петроглифы раннего железного века в Арпаузене
сравнительно немногочисленны, но несколько композиций
с крупными (до 1 м) изображениями оленей, кабанов, мед-
ведя в сакском зверином стиле обладают особенно высоким
качеством исполнения. Некоторые из них воспроизводят в
деталях зооморфные изображения на предметах прикладно-
го искусства из сакских захоронений Приаралья и Памира
VII–VI вв. до н. э.
Средневековые петроглифы Арпаузен представлены
изображениями верблюдов и всадников, которые часто до-
полняют древние композиции. Следует отметить отсутствие в
репертуаре батальных сцен и малочисленность изображений
всадников-знаменосцев, типичных для наскального искусства
древнетюркской эпохи других территорий.
Отличительной чертой петроглифов Арпаузена и
большинства памятников Каратау является обилие казахских
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 103. Петроглифы Кара у