Стр. 623 - ТОМ2

623
озақ қонысы Қаратаудың солтүстік беткейінде
Шолаққорған ауылынан (Оңтүстік Қазақстан
облысының Созақ ауданы орталығынан) 70 км
жерде орналасқан. Бұл шағын тау өзеншелері
мен суы мол бұлақтармен суландырылатын
құнарлы жері мен жайылымы малшылар
мен егіншілерді өзіне ертеден тартты. Зерттеушілер ауыл
аумағынан үш археологиялық нысана барын анықтады.
Елдімекеннің шығыс жақ шетіндегі төменгі қабаттары біздің
заманымыздың I ғ., жоғарғы қабаттары Х ғ. жататын Ақтөбе
(Тарсатөбе) көне қалашығы орналасқан. Ауданы 300 × 200
м қалашық екі бөліктен тұрады: биіктігі 10–12 м орталық төбе
және оған оңтүстік жағынан келіп қосылатын биіктігі 4–5 м
алаңқай. Ауылдың батыс жақ шетіндегі қыратта жоспарда
сопақша келген 75 × 60 м, биіктігі 5 м ерте ортағасырлық
Ақтөбе қонысы орналасқан.
Ауданы 19 га алып жатқан Созақ көне қалашығы
кейінгі ортағасырлық қаланың қалдығы болып табылады.
Жоспарда ол үш тікбұрышты төбешіктерге бөлінеді, олардың
арасындағы ең үлкені - орталық алаң, оның биіктігі 22–25 м, екі
жағының өлшемдері: солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы
350 м, батыстан шығысқа қарай ұзындығы 200 м – орталық
алаң. Орталық алаңқайға жанасып жатқан батыс және шығыс
екі алаңқайының өлшемдері шамамен тең: биіктігі 15–19 м,
қырларының өлшемдері 300 × 200 м. Жер бедерінен қақпа
орындары және тіпті өзеннен өтетін көпірдің тірек орнының
іздері байқалады. Көне қалашықтың бетінде және оған түйісіп
жатқан жер аумақтарының әр жерінен төбешіктер түріндегі
көне құрылыстардың қалдықтары байқалады.
Көне қалашықтың төменгі қабаттары Х ғ. жата-
ды. Жазба деректерде Созақ XIII ғ. бастап атала бастай-
ды. Ортағасырлық елдімекен әркелкі деңгейде дамып өсті,
қаланың барынша гүлденуі Қазақ хандықтарының гүлдену
С еление Сузак расположено на северных скло-
нах Каратау, в 70 км от села Шолаккорган
(районного центра Сузакского района Юж-
но-Казахстанской области). Эти плодородные
земли и прекрасные пастбища, орошаемые
небольшими горными речками и обильными
родниками, издавна привлекали и скотоводов, и земледельцев.
На территории села исследователями выявлено три археологи-
ческих объекта. На восточной окраине села располагается го-
родище Актобе (Тарсатобе), нижние слои которого относятся к
первым векамнашей эры, верхние – к Х в. Городище размерами
300 × 200 м состоит из двух частей: центрального бугра высо-
той 10–12 м и примыкающей к нему с юга площадки высотой
4–5 м. На западной окраине села выявлено раннесредневековое
поселение Актобе, расположенное на возвышенности и пред-
ставляющее собой овальный в плане бугор 75 × 60 м в основа-
нии и высотой 5 м.
Остатками известного позднесредневекового города
является городище Сузак, которое занимает площадь 19
га. В плане оно делится на три прямоугольные площадки, из
которых самая крупная – центральная – имеет высоту 22–
25 м с длиною сторон: север-юг 350 м, запад-восток 200 м.
Примыкающие к центральной с запада и востока две другие
площадки имеют примерно равные размеры: высота 15–19
м, размеры сторон 300 × 200 м. В рельефе прослеживаются
места расположения ворот, сохранилась даже опора моста
через речку. На поверхности городища и прилегающей к не-
му территории в различных местах зафиксированы руины
древних сооружений.
Нижние слои городища относятся к Х в. В письменных
источниках Сузак упоминается с ХІІІ в. Средневековое посе-
ление развивалось и росло неравномерно, наибольшего рас-
цвета город достиг в XV–XVI вв., в период расцвета казахских
С
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 104. Памятники Сузака
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны104. Созақ ескерткіштері