Стр. 628 - ТОМ2

628
Құлақ ата кесенесі (Көккүмбез). XVI–XIX ғасырлар.
Оңтүстік көрінісі (сол жақта) және интерьер фрагменттері
Мавзолей Кулак-ата (Коккумбез). XVI–XIX века. Вид с юга (слева) и фрагменты интерьера
Мешіт сәулетінде мұсылман әлеміне тән дәстүрлі пішіндер
ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басына тән орыс азаматтық сәулет
өнері элементтерімен үйлесімді ұштастырылған. Кеңестік
дәуірде ғимаратты клуб ретінде пайдаланғандықтан оған
едәуір өзгерістер енгізіліп кейбір қабырғалар ойылып те-
резелер орнатылған, бөлмелер іші бөлшектенген, басқа
да өндеу жұмыстары жүргізілген. Ауылдың әр аймағында,
әсіресе, Ноғай ишан мешітінің айналасында XIX ғ. шикі
кірпіштен қаланған дәстүрлі құрылыстар сақталған.
Олардың қатарында кейбір бөліктері бүлініп бұзылған
Ноғай ишанның екі қабатты тұрғын үйі бар. Бұл осы өңірге
тән құрылыс дәстүрінде салынған бай үй-жайлардың біздің
заманымызға дейін жеткен санаулы құрылыстарының бірі.
Созақ ауылы аумағында көлемі жағынан онша
үлкен емес, шикі кірпіштен қаланған бірнеше кесене
сақталған. Бұл ескерткіштер, сәулеттік кескін-келбетінің
қарапайымдылығымен ерекшелене отырып, сәулет
тарихшыларының назарына әлденеше рет ілінді және
іліне бермек, себебі, зерттеушілер бұл ескерткіштерді
көшпенділердің тамыры тереңге кететін мемориалдық
сәулеткерлік дәстүрінің үлгілері деп таниды. Бұл кесенелердің
бірден-бір айрықша сәулеткерлік ерекшелігі оның пішіні
ерте ортағасырлық мұнараларды еске түсіретін жоғары
қарай созыңқы қалыпта жасалған күмбездерінде. Кейінгі
ортағасыр мен жаңа заманда мұндай күмбездерді көтеру
с элементами русского гражданского зодчества конца ХІХ –
начала ХХ в. В советский период здание использовалось под
клуб и подверглось значительным переделкам, были сделаны
внутренние перегородки, пробиты оконные проемы и проч.
В различных районах села и особенно возле мечети Ногай-
ишана сохранились традиционные сырцовые постройки ХІХ
в. Среди них большой интерес представляет сохранившийся
с некоторыми утратами жилой двух­этажный дом Ногай-иша-
на. Это один из немногих дошедших до наших дней богатых
жилых домов усадебного типа, выполненных в русле регио-
нальных строительных традиций.
На территории аула Сузак сохранилось несколько
небольших по размерам сырцовых мавзолеев. Отличаясь
скромностью и простотой архитектурного облика, эти па-
мятники неоднократно привлекали и продолжают привле-
кать внимание историков архитектуры, которые видят в них
наглядное проявление уходящих корнями в далекое прошлое
традиций мемориального зодчества кочевников. Наиболее
яркая архитектурная особенность этих мавзолеев – купола,
своей удлиненной, вытянутой вверх формой напоминающие
раннесредневековые башенные сооружения. Возведение та-
ких куполов в период позднего средневековья и нового вре-
мени может объясняться не только устойчивостью традици-
онной архитектурной формы, но и простотой возведения
этой конструкции из сырцового кирпича.
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
04. Созақ ескерткіштері