Стр. 61 - ТОМ2

61

Көксу өзенінің алқабы мен Ешкіөлмес тауларының көрінісі

Вид долины реки Коксу и гор Ешкиольмес

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

58. Комплекс Ешкиольмес

трами, но одновременно – очагами оседлости и хлебопа-

шества. На карте шведского штык-юнкера Йогана Густа-

ва Рената, находившегося в 1716–1733 гг. в джунгарском

плену, в верховье правого притока Коксу обозначен лама-

истский монастырь, остатки которого, вероятно, и пред-

ставляют собой памятники ущелья Теректы. Следы стоя-

нок ойратов-кочевников и молитвенные надписи с рисун-

ками на скалах обнаружены также в горах Ешкиольмес.

Начатое в конце XIX в. изучение древностей долины

реки Коксу было продолжено в советское время. В разные го-

ды в районе Теректы, близ поселков Бигаш и Жалгызагаш, ар-

хеологами Е. И. Агеевой, К. М. Карабаспаковой и А. Н. Марья-

шевым (в 2005–2006 гг. совместно с М. Фрачетти, США) ис-

следовались могильники и поселения бронзового века. Даль-

нейшее изучение петроглифов ущелья Теректы позволи-

ло А. Н. Марьяшеву открыть изображения эпохи бронзы и

средневековья, но главные открытия были сделаны в горах

Ешкиольмес.

Выдающийся памятник наскального искусства Ешки-

ольмес был открыт в западной части Талаптинской впадины в

1982 г. и на протяжении многих лет изучался казахстанскими

археологами А. Н. Марьяшевым, А. Е. Рогожинским, А. А. Го-

рячевым и др. Благодаря этим исследованиям раскрывает-

ся исключительная ценность петроглифов Ешкиольмес и со-

путствующих памятников долины Коксу как потенциально-

го объекта мирового наследия.

Название Ешкиольмес широко распространено в

топонимике Казахстана; казахи-скотоводы обычно име-

нуют так местность, богатую круглогодичными пастби-

щами. Особенностью природного строения гор Ешки-

А. Н. Марьяшевтің Теректі шатқалының петроглифтерін одан

әрі зерттеуі барысында қола және ортағасырлар бейнелері

ашыла түсті, алайда негізгі жаңалықтар Ешкіөлмес тауларын-

да жасалды.

Ешкіөлмес жартас суреттері аса көрнекті ескерткіші

1982 ж. Талапты ойпатының батыс бөлігінен кездескен бо-

латын және оны қазақстандық археологтар А. Н. Марьяшев,

А. Е. Рогожинский, А. А. Горячев және басқалар көп жылдар

бойы зерттеген еді. Осы зерттеулердің арқасында, Ешкіөлмес

петроглифтері мен Көксу алқабының ескерткіштері әлемдік

мұра ретіндегі құндылығы айқындалды.

Ешкіөлмес атауы Қазақстан топонимикасында кеңінен

тараған; малшы қазақтар жыл бойы жайылымға жарайтын

жерді әдетте осылай атай береді. Ешкіөлмес тауының табиғи

құрылысы асимметриялы: солтүстік беткейі жазықтау, қалың

шөп басқан төбешіктері аз; оңтүстік беткейі тік, терең, тар

жартасты сайлар тізбектеліп жатады, мал жаюға да, қоныстап

отыруға да жайсыз, жағдайсыз. Осы сусыз сайлардың ба-

стауында, жотаның суайырығында көшпенділер қоныс

теуіп, қысқы суық желдерден қорғанған. Мұнда археолог-

тар көне, ортағасырлық және XVII–XX ғғ. бас кезеңіндегі

көшпенділердің – ойраттар мен қазақтың Ұлы жүзінен

тараған албандар мен жалайырлардың тұрақтарын тапты.

Айналадағы жартастарға шегілген рулық таңбалар, суреттер

мен жазулар Көксу алабын мекендеп, бірін-бірі ауыстырған

көшпенділердің бейбіт өмірінің және күрестерінің шежіресі

ретінде қызмет етеді.

Б. з. д. II мыңжылдықта Көксудың оң жақ жағасын

және оның көп санды тармақтарын бойлай қоныстаған қола

дәуіріндегі андронов мәдениетінің малшы-егінші тайпала-