Стр. 63 - ТОМ2

63

Ешкіөлмес. Эротикалық көрініс. Қола дәуірі

Ешкиольмес. Эротическая сцена. Эпоха бронзы

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

58. Комплекс Ешкиольмес

бір қарағанда ретсіз, әр жерде шашылып жатқан сияқты

көрінеді, ал шындығына келгенде, ландшафттың қандай да

бір телімдерінің әртүрлі тарихи кезеңде атқарған қызметінің

мәніне байланысты белгілі бір ережеге бағынады.

Мәселен, Ешкіөлместің таулыаймағындағыкөшпенділер

қоныстарына жақын орналасқан әдеттегі жартасқа қашалған

суреттер қарабайыр және мазмұны жағынан бірыңғай шағын

сериялы болып келеді; мұнда қола дәуірінің петроглифтері

аз немесе мүлде жоқ деуге болады. «Жылқылы-көшпелі

формациясының» (А. Г. Медоевтің сөзі бойынша) суретшілері

жасаған бұған ұқсас бейнелер қоныстар, жайылымдар, суаттар

және т. б. кіретін малшылар үшін шаруашылық мәні бар ланд-

шафт телімдерін бір-бірімен байланыстыратын жалғыз аяқ

жолдардың бойынан кездеседі. Ең соңында, петроглифтердің

басты шоғыры сурет үшін тамаша фон болып табылатын беті

кең, тегіс, беткі қабаты шегіп сурет салуға жарамды жартас-

тар молынан кездесетін тау аңғарларының беткейлері мен су

айрықтарында жинақталған. Елдімекендерден алыс жатқан

және бара қоюдың өзі қиындық келтіретін бұл орындар өзінің

ерекше әсемдігімен жартаста сурет салушылардың назарын

аудара берді. Үш мың жыл бойына мұнда шынайы шеберлер

мен қатардағы суретшілердің көркем ойлары жинақталды,

отырықшы және көшпенді халықтардың, байырғы тұрғындар

мен осы өлкеге келіп қоныстанушылар өмірінің сюжеттері

мен тұрмысы көрініс тапты. Заман ауысты, халықтар алмасты,

идеология, қоғамдық өмір, табиғатқа және бұрынғы өткен

мәдени мұраға деген қатынас өзгерді – осы түбегейлі тарихи

өзгерістер жартас сурет өнерінде де көрініс тапты.

Ешкіөлмес петроглифтері тасқа шеку (пикетаж) неме-

се ою, нақыштау арқылы түсірілді, алайда бейнелердің едәуір

бөлігі аралас техникамен жасалынды. Ескерткіштің бұл өзіндік

ерекшелігі көбінесе жергілікті жартас жынысының өзіндік

сипатына байланысты болды. Беті көгілдір қара қабатпен

жабылған айнадай тегіс ұсақ түйіршікті құмдақ көне заман-

да да, ортағасырларда да, жаңа дәуірде де әдемі, нәзік сурет-

тер салуға мүмкіндік беретін нағыз керемет материал қызметін

атқарған. Шеку техникасын меңгеру мен оларды кеңінен пай-

далану суретшілергешынайы заттардың көптеген детальдарын

(құрал, киім, ат әбзелдері) өте дәлдікпен бейнелеу мүмкіндігін

берді, оларды артефактілермен салыстыру петроглифтердің

өзі қай заманның туындылары екенін анықтауға мүмкіндік

беріп отыр.

Қола дәуіріндегі гравюралар (б. з. д. XIV–IX ғғ.) тасқа

салынған суреттердің ең көп тобын құрайды, бірақ мұның

өз ішінде стилі, техникасы және репертуары бойынша

Древнейшими жителями долины были пастушеско-

земледельческие племена андроновской культуры эпохи

бронзы, расселявшиеся в конце II тыс. до н. э. на правобережье

Коксу вдоль ее притоков и многочисленных рукавов. Особен-

но населенными являлись южные предгорья Ешкиольмес, где

обнаружены большие поселения и могильники того времени.

О хозяйственном укладе этих племен, основанном на прими-

тивном земледелии, разведении крупного и мелкого скота, а

также развитой металлургии меди, говорят находки на поселе-

ниях и в могильниках. Охота также играла значительную роль

в жизни обитателей долины, и помимо найденных при рас-

копках костей диких животных и специальных охотничьих

орудий (костяные наконечники стрел, метательные камни)

об этом красноречиво свидетельствуют наскальные рисунки.

Скопление петроглифов в горах Ешкиольмес по праву

считается одним из крупнейших в Казахстане: здесь насчиты-

вается около десяти тысяч наскальных гравюр, датирующих-

ся от эпохи бронзы до начала XX в. Пространственное рас-

положение петроглифов, кажущееся на первый взгляд бес-

порядочным и повсеместным, в действительности подчине-

но определенным правилам, которые обусловлены, прежде

всего, функциональной значимостью тех или иных участков

ландшафта в различные исторические периоды.

Так, небольшими сериями безыскусных и однообраз-

ных по содержанию рисунков отмечены обычно скалы, рас-

положенные вблизи стоянок номадов в горной зоне Ешки-

ольмес; петроглифы бронзового века здесь немногочислен-