Стр. 55 - ТОМ2

55

воинов – сюжетами, специфичными для наскального искус-

ства тюркского периода. Часто встречаются изображения ко-

ня и волка; эти образы занимали в идеологии древних тюрок

видное место и также связаны с воинским культом. Помимо ба-

тальных сюжетов немало сцен охоты и преследования хищни-

камиживотных, изображений пеших лучников, стреляющих из

больших сложных луков. При этом тюркские мастера, создавая

свои композиции, подновили большую часть петроглифов эпо-

хи бронзы. Эта особенность наскального творчества отличает

также петроглифы нового времени. В целом казахских рисун-

ков в Баянжуреке сравнительно немного; они встречаются

часто на скалах или отдельных валунах вблизи зимовок XIX в.

и помимо традиционных фигур животных, всадников включа-

ют изображения родовых знаков – тамг.

Изучение петроглифов Баянжурека позволяет устано-

вить культурно-исторические связи древнего населения Вос-

точного Семиречья с другими районами Казахстана, Средней

Азии и Сибири. Наиболее многочисленными, яркими в худо-

жественном отношении являются петроглифы эпохи брон-

зы. Создание их, возможно, было связано с культовой прак-

тикой племен II тыс. до н. э. и с функционированием здесь

древних святилищ. В последующие времена эти места также

пользовались почитанием, хотя в течение столетий содержа-

ние и значимость наскального изобразительного творчества

изменялись.

Баянжүректе сақ дәуіріндегі қоныстар белгілі бол-

са да осы кездің петроглифтері аз кездеседі, ал ертедегі

көшпенділер қорғаны аңғардың барлық жерінде кездеседі.

Осы кезеңнің петроглифтері суреттеу мәнерімен айқын

ерекшеленеді, олардың көбі аң стилінде орындалған.

Баянжүрек жартастарында бүгілген аяқтарымен немесе

тұяқтарының ұшымен тұрған бұғының суреттері бірнеше

рет кездеседі. Қабанның ескерткіші сақтардың аң стилінде

орындалған. Ит мен қасқыр сияқты жыртқыш аңдар шөп

қоректі жануарларды қуалаған көрініс суреттері жиі кездеседі.

Ортағасырлық петроглифтерде ту ұстаған салт атты-

лар, атты жауынгерлердің жекпе-жектерінің көріністері –

түрік дәуіріндегі жартас суреттерінің өзіне тән сюжеттері бе-

рілген. Ат пен қасқырдың бейнелері жиі кездеседі; бұл бей-

нелер ежелгі түрік идеологиясында ерекше орын алды және

әскери табынушылыққа байланысты болды. Шайқас сюжет-

терімен қатар аңшылық және жыртқыштардың жануарлар-

ды қууы, үлкен күрделі садақтан ататын жаяу садақшылардың

суреттері де аз емес. Сонымен қатар түрік шеберлері өз компо-

зицияларын құра отырып, қола дәуіріндегі петроглифтердің

көпшілігін жаңартты. Бұл жартастағы шығармашылықтың

ерекшелігі жаңа кезеңнің петроглифтеріне де тән. Жал-

пы алғанда, Баянжүректегі қазақ суреттері салыстырма-

лы түрде аз; олар жартастарда немесе XIX ғ. қыстаулардың

жанындағы жеке тұрған үлкен домалақ тастарда жиі кездеседі

және дәстүрлі жануарлардың, салт аттылардың бейнелерінен

басқа, ру белгілерінің суреттері – таңбалар кездеседі.

Баянжүрек петроглифтерін зерттеу Шығыс Жетісудың

ежелгі тұрғындарының Қазақстанның, Орта Азия мен

Сібірдің басқа аудандарымен мәдени-тарихи байланыста-

рын білуге мүмкіндік береді. Қола дәуіріндегі петроглиф-

тер саны анағұрлым көп, көркемдік жағынан көрнекті бо-

лып келеді. Олардың дүниеге келуі, бұл жердегі ежелгі

ғибадатхананың жұмыс істей бастауымен және б. з. д. II мың-

жылдықтағы тайпалардың табыну тәжірибесімен байла-

нысты болуы мүмкін. Жүздеген жылдар бойы жартас сурет-

тер шығармашылығының мазмұны мен маңызы өзгерсе де,

бұл жерлер кейінгі уақыттарда да сый-құрметке ие болып

қала берді.

Салт аттылардың жекпе-жегі. Ортағасырлар

Сцена поединка всадников. Средние века

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

57. Петроглифы Баянжурека