Стр. 81 - ТОМ2

81

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

60. Мечеть Уалибая

ұс қанатындай жоғары қайырылып, көп

бояудың үйлесімін келтірген кемпірқосақ

тәрізді шатыр етегі бұл ғимаратты ертедегі

алып құс сияқты ақша бұлттарға қарай енді-

енді ұша жөнелетіндей көрсетеді. Ресей

империясының ең шетінде, Қытай шекарасында, көне сауда

жолындағышағын ғана қалашық –Жаркенттің тұрғындарына

бұл жаңа мешіт осылай көрінеді. Мешіт құрылысының

қаржысын қала тұрғындары бірлесе жинады, ал Жаркент

қаласының аса құрметті тұрғындарының бірі, бірінші

дәрежелі көпес Уәли Ахун Юлдашев барлық мұсылмандар

қауымының атынан тапсырыс берді. Халыққа кеңінен таны-

мал «Уәли бай мешіті» бүгін де соның атында. Оның салған

шеберлер қытайлық сәулетші Хон Пик пен жергілікті шебер

Х. Пулат, және тағы да басқалардың есімдері белгілі. Олар діні

мен мәдениеті жағынан бір-біріне мүлде ұқсамайтын, бірақ

сонау заманнан өзара қарым-қатынас арқылы тығыз байла-

нысты Орталық Азия мен Қытайдың – көршілес екі өңірдің

сәулет дәстүрлерін бір арнаға тоғыстырып, өзіндік ерекшелігі

бар ғаламат құрылыс ансамблін жасап шығарды.

Құрылыс бірнеше жыл салынды. 1892–1895 жж.

кешеннің негізгі ғимараттары – мешіт және тәжді мұнарамен

безендірілген бас қақпасы тұрғызылып, 1902–1905 жж. ме-

дресе мен кіші мешіт құрылысы аяқталды.

Бүкіл кешен керегелері биік, үш қапталында кірер

есіктері бар шағын ғана тікбұрышты жер телімін алып жа-

тыр. Басты кірер есігі солтүстік шығысында. Ол Орта Азия

үшін дәстүрлі формада – порталды қақпасы, кірер жер үшкір

аркалы, сәнді бұрышты мұнаралары бар нысанда салын-

ды. Аула тұсынан тура кіреберіс арканың үстіне формасы

жағынан қытай сәулет өнеріне ұқсайтын екі қабатты, алты

қырлы мұнара тұрғызылды. Бүйір қапталдардағы аркалы

кіреберістерде үсті мұнарамен жабылған бөлмелер болды. Ал

Қ

змах легких крыльев изогнутых крыш, много-

цветная радуга красок – казалось, что здание,

как сказочная жар-птица, вот-вот взлетит к

облакам на глазах очарованных зрителей.

Такой предстала новая мечеть перед собрав-

шимися жителями Жаркента, небольшого городка на самой

окраине огромной Российской империи, у китайской грани-

цы, на старом торговом пути. Средства на постройку мече-

ти горожане собирали сообща, а заказчиком от имени всей

мусульманской общины стал один из самых уважаемых жи-

телей Жаркента, купец первой гильдии Уали Ахун Юлдашев.

Мечеть и сегодня носит его имя, известная в народе как «Ме-

четь Уалибая». Известны и имена ее строителей – китайский

архитектор Хон Пик, местный мастер Х. Пулат и др. Вместе

они создали великолепный и оригинальный ансамбль, в ко-

тором слились в одно целое архитектурные традиции Цен-

тральной Азии и Китая – двух соседних регионов, глубоко

различных по своей религии и культуре, но с давних пор

тесно связанных между собой прочными узами взаимных

контактов.

На строительство ушло несколько лет. В 1892–1895

гг. были выстроены основные здания комплекса – мечеть

и увенчанные минаретом главные ворота, а в 1902–1905 гг.

завершена постройка медресе и малой мечети.

Весь комплекс занимает компактный прямоуголь-

ный участок, обнесенный высокой стеной с тремя входами.

Главный вход – с северо-востока. Он устроен в виде тради-

ционных для Средней Азии ворот с порталом, стрельчатой

входной аркой и декоративными угловыми башенками. Со

стороны двора прямо над входной аркой установлена двухъ-

ярусная шестигранная башня-минарет, по форме напоми-

нающая архитектуру китайских пагод. По бокам арочного

прохода устроены небольшие комнаты, перекрытые купо-

В

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

53. Қалмаққырған тарихи орыны

60. Уәли бай мешіті