Стр. 89 - ТОМ2

89
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
61. Природный парк «Алтынемель»
лтынемел ұлттық табиғи саябағы Жоңғар
Алатау сілемдерінің оңтүстік-батысында
орналасқан. Саябақтың аумағы екі негізгі
бөліктен – Іленің оң жағасына шек-тесетін
жазық пен Шолақ, Дегерес тау жоталары
және Алтынемел жотасының оңтүстік-шығыс тік беткейлері
енетін Жоңғар Алатауының сілемдерінен құралған таулы
бөліктен тұрады.
Саябақтың аумағы салыстырмалы түрде тұрақты
Оңтүстік Жоңғар тау шоғырын қамтиды. Мұндағы ең көне
тау жынысы силурийлік тау жынысы болып табылады.
Карбон шөгіндісінде (300 миллион жыл) вулканит басым.
Пермь және таскөмір шөгінділері бар. Сонымен, саябақ
тауларының үлкен бөлігі 200–400 миллион жыл бұрын
қалыптасқан палеозойлық жыныстардан құралған. Ақтау
таулары ғана бұған жатпайды. Олар палеоген-неоген тұнба
саз шөгінділерінен тұрады. Олардың жасы – ондаған милли-
он жыл. Таудың аты «ақ тау» дегенді білдіргенмен, ол мүлде
бұлай емес. Таудың негізгі қабаты ақ түске боялған, бірақ
оның қызылдау, жасылдау және сарғыш түсті қабаттары да
бар. Ендеше, тау ақ түсті дегеннен гөрі, түрлі түсті.
«Алтынемел» түркі-моңғолдық топонимі «алтын»
(түркі) және «эмел» (монғ. – « ер-тоқым», «тау асуы» деген
мағынада) сөздерімен байланыстырылады. Алайда геогра-
фиялық тұрғыдан келгенде «алтин» көне түркілік «алтин»
(«аласа») сөзінен шыққан деген нұсқа көңілге қонады. Шы-
нында да, бұл асу салыстырмалы түрде аласа – бар болғаны
1711 м. Асу мен тау жотасының әдеттен тыс атауы аңыздар
бен мифтерді тудырған. Мысалы, бір кездері Қытай импе-
раторы осында алтын ерін жоғалтып алыпты деседі. Қалай
жоғалтады және салт жүріске осындай ауыр да қолапайсыз
ер жарайды ма? Бұл сұрақтар аңызды шығарушы адамның
ойына келмесе керек.
А ациональный природный парк «Алтынемель»
расположен в юго-западных отрогах Джун-
гарского Алатау. Территория парка состоит из
двух основных частей – равнинной, примы-
кающей к правому берегу Или, и горной – от-
рогов Джунгарского Алатау, включающих хребты Шолак, Де-
герес и юго-восточный макросклон Алтынемельского хребта.
Местами на равнинах высятся небольшие островные горные
массивы.
Территория парка входит в пределы относительно
стабильного Южно-Джунгарского блока. Наиболее древни-
ми породами здесь являются силурийские. Отложения кар-
бона (300 миллионов лет) представлены преимущественно
вулканитами. Есть пермские и каменноугольные отложения.
Таким образом, большая часть гор парка сложена палео-
зойскими породами, которые формировались 200–400
миллионов лет назад. Исключением являются горы Актау.
Они состоят из осадочных глинистых отложений палео-
ген-неогена. Их возраст – десятки миллионов лет. «Актау»
означает «Белые горы», но это не совсем так. Основная
часть слоев окрашена в белый цвет, но есть слои краснова-
той, зеленоватой и желтоватой окраски. Следовательно, горы,
скорее, разноцветные, нежели белые.
Тюркско-монгольский топоним «Алтынемель», или
«Алтынэмель», связывают со словами «алтын» (тюрк. – «золо-
то ») и «эмель» (монг. – «седло», в смысле «горный перевал»).
Но более приемлемо с географических позиций другое тол-
кование «алтын» – от древнетюркского «алтин» («низкий»).
Действительно, этот перевал сравнительно низок – всего
1711 м. Необычное название перевала и горного хребта по-
рождает легенды и мифы. Например, говорят о том, что не-
когда китайский император потерял здесь золотое седло. Как
его можно потерять, и годится ли такое тяжелое и неудобное
Н
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны 61. «Алтынемел» табиғи саябағ