Стр. 93 - ТОМ2

93
Ұбақ
Саджа
Жиек дуадақ
Дрофа-красотка, или джек
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
61. Природный парк «Алтынемель»
званий. Второе название дрофы звучит почти по-английски,
но оно казахского происхождения. «Джек» – искаженное
казахское слово «шек». Оно означает предел, границу, край.
Птица обычно обитает по краям песчаных массивов пусты-
ни, т. е. она, некоторым образом, «краевая».
Из пяти аборигенных видов рыбы два – маринка
илийская и окунь балхашский – занесены в Красную книгу
Казахстана. Земноводные представлены тремя видами – зе-
леной жабой, сибирской и озерной лягушками. Пресмыкаю-
щиеся представлены 25 видами. Среди них из змей отметим
щитомордника, степную гадюку, узорчатого полоза, из яще-
риц – такырную и пеструю круглоголовку, серого геккона,
степную агаму. Черепахи представлены одним видом. Насе-
комых здесь более 5000 видов. В Красную книгу занесено из
них 25 видов.
В национальном парке проводится акклиматизация
туркменских куланов и лошади Пржевальского. Местные ку-
ланы были почти полностью истреблены в первой полови-
не XX в. В 1982 г. сюда были завезены туркменские куланы.
Они хорошо прижились, и ныне их табуны насчитывают
около 400 голов. Сделана попытка внедрить в фауну парка
лошадь Пржевальского. Она полностью исчезла на террито-
рии Казахстана еще в XIX в. Ее завезли сюда из германско-
го зоопарка в 2003 г. Ныне она осваивается в новых для нее
природных условиях.
На территории национального парка привлекает к се-
бе внимание ряд памятников природы и культуры. Среди них
особо впечатляющи и уникальны «Поющие барханы». Этот
природный феномен расположен на правом берегу реки Или
между двумя горами – Улькен-Калканом (Большой щит) и
скен жиегінде жайылады, яғни ол кей ретте «жиек» дегенді
де білдіреді.
Балықтың бес аборигендік түрінің екеуі – ілелік
маринка, балқаштық алабұға Қазақстанның Қызыл
кітабына енгізілген. Қосмекенділердің үш түрі бар: жа-
сыл құрбақа, сібірлік бақа мен көл бақасы. Бауыры-
мен жорғалаушылардың 25 түрі бар. Олардың ішінен
қалқантұмсықты, дала сұр жыланын, сарыбауыр қара
шұбарды, кесірткеден тақыр және шұбар дөңгелек батбат-
ты, сұр геккон және дала ешкемерін атап айтуымызға бола-
ды. Тасбақа бір түрмен ғана шектеледі. Жәндіктердің мұнда
5000-нан астам түрі бар. Олардың 25 түрі Қызыл кітапқа
енгізілген.
Ұлттық саябақта түрікмен құландары, Пржеваль-
ский жылқысы жерсіндіріліп келеді. Жергілікті құландар
ХХ ғ. бірінші жартысында-ақ тұтастай қырып-жойылған
болатын. 1982 ж. мұнда түрікмен құландары әкелінді. Олар
жақсы жерсініп, қазір олардың табыны 400 бастай болып
қалды. Саябаққа Пржевальский жылқысын жерсіндіру әрекеті
жасалды. Ол Қазақстан аумағынан XIX ғ. ғайып болған. Ол
мұнда 2003 ж. Германияның хайуанаттар бағынан әкелінді.
Қазір олар жаңа табиғи жағдайға бейімделіп келеді.
Ұлттық саябақ аумағында өзіне көңіл аудартатын
бірқатар табиғи және мәдени ескерткіштері бар. Солардың
ішінде «Әнші құмның» орны ерекше. Бұл табиғи керемет
Іленің оң жағасында, екі таудың – Үлкен Қалқан мен Қыстық
Қалқанның ортасына жатыр. Сірә, бұл таулар табиғи қалқа
ретінде – жаудан немесе, ең алдымен, қатты желден қорғап
тұратын сияқты. Қалқандардың арасындағы кеңістік екі ки-
лометрдей. Дәл осы жерде, шамамен Іле өзенінен бір кило-