Стр. 97 - ТОМ2

97

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

61. Природный парк «Алтынемель»

Мұндай жағдайда ол «ән» салмайды. Дыбыс шығаратын – 20

см қалыңдыққа дейінгі қабаты.

Құмның дыбыс шығаруы көп ретте жұмбақ: кейбір

ғалымдар дыбыс шығудың се-бебі ауаның құм қиыр-

шықтарының арасымен өтуінен және кварц түйіршіктерінде

электрлік сипаттың болуынан деп болжам айтады. Ды-

быс механизмі аса көп құм қиыршықтарының бір-біріне

үйкелісінің астарында жатыр, түйіршіктердің құрамы мен

мөлшері бірдей болғандықтан, бірдей дыбыс шығарады.

Бір маңызды сұрақ туады – басқа да осындай құрамдағы

шағылдар неге «ән» салмайды? Сол себепті ән салатын

құмның табиғатын түсіндіру маман-физиктердің нақты

зерттеулерін талап етеді.

Табиғаттың басқа ескерткіштері Ақтау мен Қатутау

болып табылады. Біріншісі өзінің көп түстілігімен

таңырқатса, екіншісі түнеріңкілігі мен қатаңдығымен на-

зар аудартады. Ақтау көлдің сазды және әксазды тұнба

шөгінділерінен түзілген. Мұнда ақ, қызғылт, жасыл-

дау, сарғыш қабаттар бір-бірімен алмасып келіп отыра-

ды. Онда өсімдікті-топырақты жабын жоқ және кезекті су

тасқындары әсерінен жеке домалақ төбешік-мұнаралар

бөлшектенген. Тау палеонтологиялық қалдықтарға өте бай.

Мұнда өсімдіктер қалдықтарының 56 түрі кездесті (қарағай,

шырша, қайың, қандағаш, емен, жаңғақ, талшын, жөке,

тасағаш, пісте, айлант және басқа). Палеогені-неогенді

қалдықтардан қолтырауын, алып мүйізтұмсық, тасбақа

және басқа әр түрлі көне заманғы жыртқыштар кездесті.

Бұл олжалардың жас мөлшері 25–30 миллион жыл.

Қатутау кейінгі палеозойлық жанартау жыныстары-

нан түзілген. Осы қара сұр түсті жыныстарымен Ақтаудан

күрт ерекшеленеді. Мұнда жайылым жоқ десе де болады.

Ғажайып жартастар – жел мұжыған тау жыныстары фор-

малары кездеседі. Таулар сұсты, суық.

Ұлттық саябақта білмекке құмарларды үлкен Бесша-

тыр қорғандары – б. з. д. I мыңжылдықтың ортасындағы

сақтар патшаларының ескі молалары өзіне тартады. Тау-

лы алқаптарда осы жердің көне тұрғындарының жартасқа

салған суреттерін көруге болады.

и превратились в эоловый песок. Кроме кварца в них при-

сутствует кальцит и другие минералы. Но преобладает кварц.

Пески в естественном залегании характеризуются невысо-

кой влажностью и небольшой плотностью. С глубиной пе-

сок уплотняется и становится влажным. В таком состоянии

он уже не «поет». Звучит только поверхностный слой песка

толщиной около 20 см.

В звучании песка много загадочного: некоторые уче-

ные полагают, что причина звука – движение воздуха меж-

ду песчинками и пьезоэлектрические свойства кристаллов

кварца. Секрет звучания – в трении огромной массы песчи-

нок, которые, благодаря однородности состава и размеров,

издают одинаковые звуки. Но почему не «поют» другие бар-

ханы, сложенные такими же эоловыми песками? Выяснение

природы поющих песков еще ждет своих исследователей.

Другими памятниками природы являются горы Ак-

тау и Катутау. Первые поражают своим многоцветием, вто-

рые – угрюмостью и суровостью. Актау сложены глинисты-

ми и мергелистыми осадочными озерными отложениями.

Здесь чередуются белые, красноватые, зеленоватые и желто-

ватые. Они почти лишены почвенно-растительного покро-

ва и расчленены временными водными потоками на отдель-

ные округлые сопки-башни. Горы изобилуют палеонтологи-

ческими останками. Здесь выявлено 56 видов неогеновой

флоры (сосна, ель, береза, ольха, дуб, орех, каштан, липа, кар-

кас, фисташка, айлант и многие другие). Встречаются остан-

ки палеоген-неогеновых крокодилов, гигантских носорогов,

черепах и различных древних хищников. Возраст этих нахо-

док 25–30 миллионов лет.

Катутау сложены вулканическими породами поздне-

го палеозоя. Этими породами темной окраски они резко от-

личаются от Актау. Здесь практически отсутствуют пастби-

ща. Встречаются причудливые скалы – формы выветривания

горных пород. Горы суровы и неприветливы.

В национальном парке привлекают внимание курганы

Бесшатыр (Пять шатров) – могильники сакских царей сере-

дины I тыс. до н. э. В горных долинах можно увидеть наскаль-

ные рисунки древних жителей этих мест.