Стр. 189 - ТОМ3

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
131. Подземные мечети Мангыстау
надг робиями XV–XVI вв. (некрополи Кенты-баба, Узынтам,
Бельторан, Урдек и др.), а большинство культовых подзем-
ных сооружений соотносится с могильниками XVIII – пер-
вой четверти XX в. (некрополи Жоласкан, Ишан-кожа, Ито-
лы, Бекет-ата, Бейнеу и др.).
Среди подземных мече тей Манг ыс тау одной из са-
мых замечате льных в архитекту рном отношении являе тся
мечеть Шакпак-ата. По своей планировке она относится к
соору жени ям крес тово -ку польног о типа. Центра льное по -
ложение занимае т че тырех у г ольный ку польный за л, у глы
которог о выде лены че тырьмя массивными трехче твер тны-
ми колоннами с капителями четырех оригинальных типов.
На них опираются и служат основанием купола четыре под-
пружные стрельчатые арки. И колонны, и арки, и купол вы-
әдісі мен орталық бөлменің «жарық түсіргіш» ойығы
үстіндегі «ротонда» күмбездің жалпы сипаты XIV ғ. екінші
жартысында салынған Көккүмбет кесенесіне ұқсайды. «Ро-
тонда» күмбездің пайда болуы «жарық түсіргіш» ойық-
құдықтың ғұрыптық-құлшылық рәсімдегі маңызы зор
болғанын көрсетеді, қалай болғанда да ол құрылыстың
бастапқы кезеңінде жер асты бөлмеге апаратын жалғыз жол
болғаны анық. Бұл орын алғашқы уақытта жанында түкпір
қуыстары бар төртбұрышты бөлме болғанға ұқсайды. Ал оң
жақ түкпірдің бағыт-бағдары бұл жерде әуел баста михраб
болғанын аңғартады.
Екінші кезең барысында құрылыс батыс жағы, яғни
құлама жар жағынан кеңейтіліп, кірер тұсы сүйірленіп
келетін кірер есік ойығы салынған. Бөлменің күмбезделуі,
189
Шақпақ ата жер асты мешіті. XIV ғасыр. Орталық күмбезді залдың ішкі көрінісі
Подземная мечеть Шакпак-ата. XIV век. Интерьер центрального купольного зала