Стр. 426 - ТОМ2

426
тырлы» ескерткіштерімен қоса алғанда, порталды-күмбезді ке-
сенелер болатын.
Айша бибі кесенесінің жанында атақты Бабажы қатын
кесенесі тұр. Ел аузындағы аңыздарға қарағанда Бабажы қатын
Айша бибінің тәрбиешісі әрі күтушісі болыпты, ол қайда бар-
са да қасында бірге жүріпті. Жанындай жақсы көретін Айша
бибінің қазасынан кейін де қалған ғұмырын оның қабірінің
жанында өткізіпті. Бабажы қатын кесенесі композициясының
қатаң да айқындығымен және әрленуіндегі ұстамдылығымен
ерекшеленеді. Күйдірілген кірпіштен салынған бұл ғимараттың
көлемі 6,8 × 6,8 м. Бір бөлмелі, қасбетті шатырлы кесене исла-
ми сәулет өнері бойынша үшкілді композициядан порталды
композицияға өту сатысын бейнелейтін сирек кездесетін
ғимараттар қатарына жатады. Бұл саты Г. А. Пугаченкованың
айтуынша, Орта Азия архитектурасында, Саман әулеті
ескерткіштерінде кездеседі. Бабажы қатын кесенесінің үш
қасбеті де бір жоспар бойынша бөлінген, яғни үш арка қуысы
П тәрізді терең белдеумен жақтауланып, қабырғаның жоғарғы
жағын аяқтайтын шығыңқы беттің үстіндегі кірпіштер «ара
тісі» тұрпатында қаланған. Артқы қасбетінде айта қаларлықтай
архитектуралық бедерлер салынбаған. Кірер есік қалдырылған
негізгі қасбетінің қабырғасының орта тұсы терракоталы
плиткалардың екі қатарында өрнекті жақтаулар құрай оты-
рып, сәл көтеріңкі көрінеді. А. Н. Бернштамның пікірінше,
нише повышена, образуя парапет с рельефной надписью на
двух рядах терракотовых плиток. По мнению А. Н. Бернштама,
эта надпись принадлежит к ранним вариантам почерка насхи,
которые относятся к самому начальному этапу появления над-
писей на архитектурных сооружениях Средней Азии. Надпись
сохранилась лишь частично. В переводе А. М. Беленицкого ее
неполный текст гласит: «Эта величественная гробница… на-
зываемой Абаджи-хатун. Строитель ее…» Самой яркой отли-
чительной особенностью мавзолея является 16-реберный
шатер, установленный на 16-реберном «звездчатом» барабане.
По мнению Э. М. Байтенова, мавзолей Бабаджи-хатун – «один
из самых ранних мавзолеев с шатровым куполом». Не ис-
ключено, что это первый в истории архитектуры мавзолей с
ребристым шатром. Второй по времени известный мавзолей
с 16-реберным шатром, «Гумбез Манаса», относится к мон-
гольскому периоду и датируется XIV в. Он также находится в
Таласской долине, но на территории Кыргызстана.
О первоначальном облике мавзолея Карахана в городе
Таразе судить трудно. На фотографиях конца XIX – начала
XX в. отчетливо видны лишь его главный и частично боковой
фасады, украшенные узорной кирпичной кладкой. На них
нетрудно заметить признаки поздних подновлений – ре-
монтные участки декоративной кладки, а также надстройку
«данданы» и башенок-минаретов наверху стены главного
Бабажы қатын кесенесі. ХІ ғасыр. Солтүстік-шығыс көрінісі.
1940-шы жылдардағы фотосурет
Мавзолей Бабаджи-хатун. XI век. Вид с северо-востока.
Фотография 1940-х годов
Бабажы қатын кесенесі. ХІ ғасыр.
Қалпына келтірілгеннен кейінгі солтүстік-шығыс көрінісі
Мавзолей Бабаджи-хатун. XI век.
Вид с северо-востока после реставрации
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
87. Талас аңғарындағы ортағасырлық кесенелер