Стр. 202 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
132. Маңғыстаудағы тас ғасырлық ескерткіштер
Құдық қасындағы көне қонысқа келе қалған турис-
тер құралдар жасалған шақпақтас сынықтарын көптеп көре
алады. Көне құралдарды осы күнге дейін табуға болады.
I және II леваллуа-ашель, I және II шахбагата сияқты
барынша кейінгі мәдениеттер Ұңғазы тауында да, Шақпақ
ата сайымен Қопам аңғарларында да кездеседі. Олар құрғақ
аңғар террасаларындағы құдықтардың қасында неме-
се тілімденген қырат беткейлерінің етегіндегі сайлардың
жиегіне орын тепкен. Мәдениеттің бұл түрі көптеп
шоғырланған және жұмсақ жабындының астына басылып
қалмаған.
Кейінгі палеолит кезеңіндегі Солтүстік Ертіс маңы
мен Маңғыстауға сібір-моғол формациясымен сипаттала-
тын өтпелі, дамыған және соңғы тау жыныстары тән. Олар
Саяқ және Шақпақ ата мәдениеттерін құрайды. Бірінші
туыстық байланыс – леваллуа тау жынысының мусь-
те ашель дәстүрімен байланыс, екіншісі − леваллуа-ашель
мәдениетімен байланыс.
Ұңғазы тауындағы қоныстар (Ж. Таймағамбетовтің
айтуы бойынша Өңежек топтары) жеті мекеннің ба-
сын біріктіреді. Тас бұйымдардың ішінде нуклеустар,
қырнауыштар, бифастар, найзаның ұштықтары және
көптеген шағылған тастар бар. Леваллуаның ірі сынықтары
да кездеседі. Өңежек құралдарына мынадай сипаттар тән:
жалпақ нуклеустардың, әр түрлі формадағы (үшбұрышты,
тікбұрышты) симметриялық тастардың болуы және жақсы
өңделген тас құралдардың аздығы.
Маңғыстау тас құралдарының кейінгі палеолиттік
кешендерінің техникалық және типологиялық өзіндік
бет-бейнесі бар және Сарыарқа мен Солтүстік Азияның
сәйкес материалдарымен салыстыруға келеді. А. Г. Медоев
Қазақстан жер аумағында тас дәуірінің екі ірі провинция-
сын бөліп көрсетті.
Каспий-Арал-Ертіс провинциясына леваллуа техни-
касы тән болып келеді.
Маңғыстауда неолитке дейінгі жағынан протоле-
валлуа-ашель-ашельден (олдувай кезеңінің жастық ұқ-
састығы) неолитке дейінгі эволюциялық дамуының ізі
байқалады. Леваллуа техникасы палеолит дәуірінде ба-
рынша дамыды, сол кезеңде I леваллуа-ашель мәдениетінің
II леваллуа-ашель мәдениетіне өту үдерісі іске асты (мустье
эквиваленті), содан соң I шахбагата (кейінгі палеолит) мен
II шахбагата (эпипалеолит) ауысуы жүзеге асты. Осы дәуірдің
соңында Маңғыстау облысының жер аумағында әр түрлі
шикізатқа негізделген екі неолиттік мәдениеті өмір сүрді.
Стоянки к ульт у р пр о толева л л уа-аше ль как и ар те-
фа кты к ульт у ры арыс тан ды в г ор а х Присырдарьинс ком
К ар ат ау « с а мые р а нние с ле ды ис коп ае мо г о че ло в е к а в
СНГ, с ин х р онные о л д у в е йс кой к у л ьт у р е ( Во с точна я Аф -
рика)».
Ту рис ты, ко торые смог у т посе тить древнюю с тоян-
ку у колодца, у видят ог ромное количество обломков крем-
ня, из которых делались артефакты. До сих пор там можно
найти древнейшие орудия.
Более поздние культуры, такие как леваллуа-ашель I
и II, шахбагата I и II, также располагаются на участках око-
ло горы Унгоза, в долине Шакпакатасай и Копам. Они на-
ходятся у колодцев, на террасах сухих долин, или по бере-
гам саев, которые врезаны в наклонные равнины у подно-
жий чинков. Они образуют крупные скопления и не пере-
крыты рыхлым покровом.
Д л я по з д не г о па ле о л и т а С е в е рно г о Прии р тышь я
и Манг ышлака ус танов лены переходные, развитые и фи-
на льные фации, характерные сибирско -монг ольской фор -
мации. Они составляют культуры саяк и шахбагата. Генезис
первой связан с мустье ашельской традиции фации левал-
луа, второй – с леваллуа-ашельской культурой.
Стоянки, расположенные у горы Унгоза (группы Оне-
жек, по Ж. Таймагамбетову) включают в себя семь местона-
хождений; расположены они близко дру г от дру г а, но со-
держат различия в каменном инвентаре. Памятники выяв-
лены на бортах оврага у горы Унгоза. Среди каменных из-
де лий выде лены ну клеусы, скребла, бифасы, наконечники
дротиков и большое количество отщепов, имеются и круп-
ные сколы лева лл уа. Дл я инд ус трии Онежек характерно
на личие н у к ле усов с площа дкой, симме тричных плас тин
различных форм (тре у г ольных, прямоу г ольных) и ма лое
количество хорошо обработанных орудий.
По з д не па ле о ли т и че с к ие комп ле кс ы ка ме нной ин-
д ус трии Манг ышла ка имеют с во е о бр а зный те хниче с кий
и типолог ический облик и сопос тавимы с соо тве тс твую-
щими материа лами Сарыарки и Северной Азии в це лом.
А. Г. Медоевым выделялись две крупные провинции для ка-
менного века на территории Казахстана.
Д л я К а с п и й с ко -Ар а л ь с ко -Ир т ышс ко й п р о в и н ц и и
характерна техника леваллуа.
Н а Ма н г ыш л а ке э в о люц и я п р о с ле жи в а е т с я о т
протолеваллуа-ашель-ашель (возрастной аналог олдувая) до
неолита. Наибольшее развитие техника леваллуа получила в
палеолите, где происходит трансформация культуры леваллуа-
202