Стр. 208 - ТОМ3

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
133. Т. Г. Шевченко мемориалдық мұражайы
ары қарай не болатынын күтемін, бұл қырғыз даласындағы
бекініс Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағасында
жатқанын өзің білесің. Нағыз шөл! Құм мен тас; ешқандай
шөп, тіпті тал – ештеңе жоқ. Дұрыс тауды да көрмейсің – бір
шайтан біледі не екенін! Қарап, қарап құсадан асылуға бо-
лады, асылатын да ештеме жоқ!»
Новопетровск бекінісінде жер аударылған ақынға
қатаң бақылау жасалды. Орынбор әскери губернаторы
В. А. Обручев өзінің қол астындағыларға: «Оның барлық
іс-әрекеттерін бақылаңдар, егер ерсі қылық жасаса немесе
бағынбайтын болса бірден хабарлаңдар. Шевченкоға бай-
ланысты бақылау кезінде аздаған әлсіздіктер көрсетілетін
болса рота командирін қатал жазалаймын», – деген тап-
сырма берді.
Шевченко ұдайы қатал тәртіп пен казарма өмірінен
шаршады. Бекіністе сол жылдары қызмет еткен капитан Ко-
сарев кейіннен оны былай деп еске алады: «Оны казармаға
отырғызды. Солдаттардың ішіндегі ерекше «аға» бақылап,
қамал жұмыстарына апарып жүрді. Әрине, бұл жай адамның
өзіне оңай тимейді, ал Шевченкоға тіпті қиын болды. 4-ші
ротаның командирі, штаб капитаны Потаповтың қол
астына түсуі басына бәле болды. Потапов надан, қатыгез
және өте дөрекі еді». Бұл жағдай оның қайғысын одан әрі
тереңдете түсті – уайымын бөлісетін не достары, не таны-
стары болмады, әскери бастықтардың шектен тыс көңіл ау-
тру. Все это, понятно, нелегко уже само по себе и для про-
стого и грубого человека, а для Шевченко, хоть он не из не-
женок, было тем тяжелей, что, на беду свою, он попал под
нача льс тво штабс-капитана командира 4-й ро ты По тапо -
ва. Необразованный, несердечный да при том – что правду
таить! – часто и неуместно грубый и строгий был это че-
ловек». Бесправное положение ег о ус у г ублялось страшной
изоляцией от образованного общества – не было ни друзей,
ни знакомых, с которыми можно было бы поделиться сво-
ими переживаниями, а чрезмерная опека военного началь-
ства и местный суровый климат еще более усиливали ощу-
щение одиночества. Поэт сетовал по этому поводу: «Смотря
на эту безжизненность, такая тоска одолеет, что сам не зна-
ешь, что с собой делать, и если б можно мне было бы рисо-
вать, то, право, ничего не нарисовал бы, так пусто».
Но эти жестокие испытания не сломили ду ха вели-
кого творца. К тому же в безрадостной однообразной жиз-
ни ссыльного солдата с лу чилось одно небольшое, но зна-
менательное событие, которое заметно приподняло его на-
с троение. Сег одн я всем почитате л ям та ланта знаменито -
го кобзаря она известна как история шевченковской вер-
бы. Т. Г. Шевченко вырастил эту вербу из маленькой веточ-
ки в гарнизонном саду. В своем письме художнику Николаю
Осипову он писал: «Вот вам один эпизод, и заметьте – от-
раднейший. В 1850 г., когда меня препровождали из Орской
208
Манғышлақ түбегіндегі Александровский фортының қойнауы. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы гравюра
Бухта близ форта Александровского на Мангышлакском полуострове. Гравюра второй половины XIX века