Стр. 399 - ТОМ2

399
ңтүстік Қазақстанның сырлы ескерт -
кіштерінің бірі Тараз қаласынан шығысқа
қарай 40 км жерде, Қырғыз Алатауының
етегінде орналасқан Ақыртас кешені -
қабырғалары қызыл құмдауытты үлкен тас
кесектерінен тұрғызылған төртбұрышты
монументальды құрылыс (180 × 205 м). Бас көшесі солтүстік
және оңтүстік қақпаларды жалғайды, оған перпендику-
ляр тағы бір көше өтеді, осылайша олар құрылысты төртке
бөледі. Олардың үшеуі аулалардың маңайында орналасқан
ғимараттардан тұрады, ал біреуіне құрылыс салынбаған. Бар-
ша құрылыстың ортасында – аула, оның периметрі бойынша
5 × 5 м бағаналардың тас табаны қойылған. Ауланың оңтүстік
бөлігінде екі әуіздің орны байқалады.
Ақыртас 130 жылдан бері зерттеліп келеді. Оған бірінші
болып орыс суретшісі М. С. Знаменский көңіл аударды. Генерал
М. Г. Черняевтың әскери экспедициясының құрамында болған
ол 1864 ж. Ақыртас үйіндісіне барып, қабырға көріністері мен
қалдықтарының қызықты суреттерін сызып шықты. Сонан
соң үш жылдан кейін ескерткішті танымал шығыстанушы
ғалым П. И. Лерх зерттеді. Ол оның алғашқы сипаттамасын
жасады, жеке кесектерін өлшеп, XIII ғ. басында Чан Чун жинаған
Ақыртас үйіндісі туралы мәліметтерді келтірді. Лерх Ақыртасты
будда бұтханасы деп есептеді.
Бірнеше жылдан соң мұнда геолог Д. Л. Иванов маңыз-
ды зерттеулер жүргізді. Оның мақаласында құрылысқа
қажетті тастар алынған тас қашалатын орындар, оның өрнекті
суреттері мен қабырға кесектерінің сипаттамалары егжей-
тегжейлі жазылған.
1893 ж. Ақыртасқа В. В. Бартольд келді. Ол ескерткіш
жайлы аңыз бойынша бұл жер христиан құрылысы болған
деген жорамал жасады. Шындығында бұл – несториандық
монастырь. Мұндай жорамал христиандықтың бір белгісі –
О дин из наиболее загадочных памятников Юж-
ного Казахстана – Акырташ. Он находится в
40 км восточнее города Тараза, у подножия
Кыргызского Алатау. Это четырехугольное
монументальное сооружение (180 × 205 м),
стены которого выложены из массивных ка-
менных блоков красного песчаника. Главная улица соединя-
ет северный и южный входы, перпендикулярно ей проходит
еще одна улица, и они делят постройку на четыре части. Три
из них состоят из помещений, расположенных вокруг дво-
ров, а одна свободна от застройки. В центре всей постройки
– двор, по периметру его поставлены каменные базы колонн 5
× 5 м. В южной части двора прослеживаются котлованы двух
водоемов-хаузов.
О
Ақыртас сарайының сызбасы
План дворца Акырташ
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 85. Комплекс Акыр аш
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истор и и культуры Казахстана
85. Комплекс Акырт ш